V

«

X

jv

Digitized by the Internet Archive
in 2019 with funding from
Wellcome Librsfry

https://archive.org/details/b30511239

OBSERVATIONES

medica:

qjJ A S COLLEGIT

‘V v V’ \ . ' v:\. ,

D. MELCH. ADAM. WEIKARD

Rev. ac Cels. Princ. Fuld. Archiater,
Consiliarius Aulicus ac Medicina
Professor, Acad. Caesar. Nat* Curio s.
Acad. Electorat. Scient* util. atque
Palatina Physico - oeconomica

sodalis.

_ — .i' - . . '■ . '• . ■—s'»

FRANCOFURTI ad MOENUM
Impensis Andreaeis

M DCC L X X V

Medicis tanto magis omnis obfervatio
neceffaria efi, quanto magis obnoxia of-
fenfis infirmitas efi.

Celsus»

P R /EF A T I 0.

aliorum fallite,

t N i*^ .

interitu , per-
niciofa difcernendo a fa-
lutaribus , fubinde ortam elbe haud
non novimus. Experiundo enim ac

I I

obfervando Ars falutaris maxime co-

• 1 ' /

)C 2 gnita

Medicinam

aliorum

IV

• , , • v " ‘

gnita fuit. Quippe is paffim cenfe-
tur Medicus prudens, qui multis &
fuis & aliorum experimentis erudi¬
tus ex praeteritis futura praevidere,

$ - _ '■ 'v ’ f ' 'V r .

difcernere ac dirigere valeat, cui ex

numerofis jam obfervationibus & ten-

V

tandi aliquid in praefentibus & quies*

V - " ■ -

cendi ratio conflat»

Aft neque vulgare neque per-
feftum adeo eft praeftantiffimum il¬
lud obfervandi artificium ac forfan a

- V 1

nonnullis exiftimari poffet. Sunt,

qui

V

qui fcientiis dedituri inepte judicant.
Sunt, qui fua exaggerando ac omnia
quae novitatis gratiam exuerint abji¬
ciendo , nil nili mira ac nova emitte¬
re geftiunt, ac audacter nos, ut dum
, - '

optima non raro ad imitandum no-

I - /

V *

bis proponimus fere quotidie expe¬
rimur, fub falfa medelae exfpectatio-
ne decipere non abhorrent. Nec de-
funt, qui pauca ea duntaxat extol¬
lunt, ubi artem fuam profecilTe pu¬
tant, ne hilum memorantes aegrorum ,

/ — 1 • \

)( 3 qui

Vi

qui morbo finiti, vel iniquiore fal-
tem poft curationem valetudine con-
fli&ati funt. Alterum obfervandum
peccatum eft, quod haud accurate
fatis ab omnibus attendatur, pro na-

i ' • >

tura hominum ac locorum differre

' • ' - '

plerumque medicinae genera, & a-

" • <

liud , ut apud Celjum legimus , opus
efle Romae, aliud in AEgypto, aliud

i z

in Gallia. Hinc & obfervationum
vitio non exiguus haerebit femper ar-

I

tis medicatricis defeQius.

Ergo

VII

Ergo aliqua faltem eorum, fi

non omnia, anxia religione evitare

\

ftudeamus. Certe non nifi vera ego

ufuque repetito probata, non nova

\

licet ac ftupenda, fincere proferam;
enimvero

Quid verum - - curo rogo
fcf omnis in hoc fum .

\ i .

Atque de hominum ac locorum na¬
tura pauca quasdam prasmittere liceat»
Morbos quidem ac vivendi rationem
hominum urbanorum primi ordinis

V

VIII

Tijfotus depinxit. Repetam breviter,
Viros plerumque a juventute folu-
tiores , peni deditos, morbisque in-

de cognitis mul&atos aut propriae fa-

1 ■ . ■' . « .

nitatis robur vitiafie , aut in mulie¬
res non raro ac prolem conferre
peccata , alios autem eorum plures
ventri ac defidiae deditos ob potus ac

, » S t

cibi copiam ac varietatem fuas haud
parum obeffe fanitati. Sexus autem
fequior ejusdem ordinis vitam fere
hifce duntaxat peragit.

Pro-

IX

Provefta fere in meridiem die e
lefto Matrona furgunt , demum ad
prandendi fere tempus usque, hau-
fto mane forfan jentaculo , coma
componitur, vertis inducitur, atque
de faciei ac corporis habitu fpecu-
lum confulitur; omnia ex effato no-
tiilimo : dum comuntur , annus eft.
Reliquis poft prandium horis pome-
ridianis vel ludo in hominum fre-

' • A

quentia opera datur, vel, ut modo
moris eft, domi fila reticulatim neftun-

)( 5 tur.

V

X

tur. Tarde tandem coena apponitur.
Praeterea non nifi fera no&e dormi¬
tum fe conferunt; atque novi mulie¬
rem, qute ut quoque de clafle No¬
bilium videretur, ante mediam no-
dem fe lefto dare noluit, licet jam
ab horis quibusdam oculos ac men¬
tem forantis complexus fuerit. Nec
defunt inter tot, ut apparent, vitx
commoditates animi angores, curce,
inquietudines , quse fluxi adeo ac
mollis habitus corpora, fenfiliores-

ji i ■ ’■ '

que

/■ *

i

XI

que eorum nervos exercent imma¬
nius, dicam zelotypis, invidia, ini-
micitix, ac reliquae animi follicitudi-
nes. Hinc morbi arthritici, hyfterici,
cacheftici, mendum profluvia, abor¬
tus, frequens adeo ex utero fluxus
albus aut discolor ulla vix arte cor¬
rigendus, corporumque pallor ac e-
maciatio, morbi fere funt Matronis
proprii. Eftque hoc vitae ac morbo¬
rum genus a nobilioribus Gallis in¬
colis impertitum noftris , ac modo

ubi-

V

XII

ubique iis prope commune ac idem.
Trifti autem fucceflione hxc vel fi-
milia humorum ac folidarum par¬
tium vitia a parentibus proli imbe-

> 1 , i \

cillae communicantur.

Generatim de Regione Fuldenfi fe-
quentia praehabere haud ineptum erit*

t- ; ' - . • .

Montes denfis ftipatae fylvis Patriam
nonnihil afperiorem reddunt, ideoque

nebulae, pluvias & reliqua ibi fre-

t ; . Qty ;; ' 1 i..;

quentiora funt, ut adeo non pluri-

* - ' . i

mus femper urbem ac oppida fol

imple-

)

XIII

\

impleat ac circumeat. Ruftica gens
cerevilia, fpiritu frumenti, cyclami¬
nis, csterisque vegetabilibus copiofe
utitur. In urbibus eodem fere' po¬
tu carnibusque prseter vegetabilia fru-
untur cives. Vinum enim pauci

prseter opulentiores guftant , cum

* ✓

Hammelburgi duntaxat atque aliqui¬
bus verfus Franconiam oppidis vine¬
ta habeantur. Medicamentis evacu¬
antibus, alterantibus, nili larga doli
exhibeantur , noftros , infantes ac

adul-

XIV

dultos, movere difficile efh Praeterea
lenta nonnihil gens eft , proba c$te-
roquin & fanfta. Inter morbos
hic frequentiores numerantur cede-
mata ac ulcera pedum phagadaenica,

afthma , tuffis , Arthritis , nec rara

/• ,

adeo hydrops, eryfipelas, tabes, fero-

’ - " C 1

phuli. Denique catarrhi , colli
pulmonumque morbi acuti. Fre¬
quentius autem in urbe quam ruri
morbi quidam epidemici hieme aut

'( ■ +■ I

vere obfervantur, Caeterum fluviis

mino-

XV

minoribus ac fontibus regio dives

eft

Colle&as nunc circa quosdam
regionis noftras incolarum morbos
obfervationes breviter ac jufte pro-

f

ponere liceat. fEquum de iis bene¬
volus Le&or ferat judicium. Scripfi

Fulda:, Anno MDCCLXXIV.

F A S C I-

V

i.s

i ■ V:

\.;

r

■■ 'r\ M

.

• " • • : » • ’ • V

j* . * \ ^ , ■ /. • i "*• / »* /. ). ,

'

m

*•» •' J <' ■

; > i \ ?

>. v>V * / * ‘■■ j

/V- •' ii Jy* iU'J

2 - * A.

.1 i' 3T- -■ '

. - • ■: ••• 1 . - v » • - ' ' - • • ' • ■ f * ' • " !

■ / V > • t.'

" 8

V fc. •«.

- i - #■ .

# .. ?

L •' t ^ * A 73 • :

'

> \ ■
- , ■ ■

■ - /•••■

, 3

\

/

Fasciculus primus.

EPIDE MIARUM

PROGENIES

SIVE

DE FEBRE PUTRIDA, SCARLATINA,

VARI OLIS,

AC

VARIO DEMUM FEBRIUM SIRI

AFFINIUM GENERE,

7

, 1
£

. C

• /

t * r ; • *- "X ' f T ■ i > > • 3

? V.: •-.<*’ i V ... ■ *-v .v/ > x., r' k. u- - J' •_ * -

.pr <;f

■

T '" p

\ %

V £*

7 <7

3 -- ■

A;

'h'

7 r

%

Jh #,-i1

m \4? v

JL '

& - -a.

k ' <

7-1

i

*4»

V «

V £ *£■'

\ I -V

X -J?

■'7-5

■** j=r

•f» i

l I

5 \

#- i'

A

l

.f*-

d

\/ » ^

V' J. X,.,

a r

A ’ . .

■ Y

t s - ' 4

77 v. '

'( 77 :: Q 7 '7

. i. V7' i Jf A .< •■ -'

' »7 ! >' ? - r

7. ■ i ! ' 7 l

J i 7

Jfc < , t Vr> < v,* • • ?

..- X i - - » - ' - --

: A-

~r" '■" -1 •■• - T • ■’

i R • ? " M

. . ' v - >:

f/

«r - 7‘

' ■ .V

i

- . 'V!

)

I

Obfervatum elt pridem , Epidemias
plerumque lentius decedere ac
vulgo creditur. Febrium putri-
parum locum occupabant dyfenterias, notante
olim Sydenltamo. Quippe idem fomes
morbi epidemici fenfim alterum pqft alterum
morbi genus progerminat, atque paulatim de¬
bilior factus, perit tandem, extingultur.

Non temere eapropter exiftimari quoque
poterit, Epidcmiarum primordia aeque pau-
latim capere incrementum atque efferre fe
demum infolentius, non fecus ac id quod
ab iis reliquum erat, pedetemlm (olet evanes¬
cere, Forte, fi accuratius aliquando luftren-
tur ephemerides medicae, fi Epidetniarum
hiftoriae magis follicite a capite ad calcem re-

A z vocen-

.vocentorj afferticnis rneae turn veritas ra¬
tione atque experientia fat valide confirmari
poterit. Audebit impofterum forfiran fcru-
tator diligentiflimus exinde, computatis iis,
quae cibus, aura ac reliqua non naturalium
valeant, de Epidemiae adventu, incremento,
exitu, ac immutatione vaticinari utiliter.

Obfervavi certe morbos ex Epidemia filii
affines eadem fere curandi methodo abolin;
atque inde provenire poterunt frequentes
adeo Medicorum in arte curandi diffenfiones,
iltaque remediorum a Prafticis laudatorum
varietas, quod nimirum ad Epidemiae prima¬
riae ingenium haud fatis exadle attendatur.
Res patet exemplo: Putridus a nuperis annis
morbus late per Germaniam ferpens indies
manabat latius. Evacuantium generarim fer-
me flabilita fuit neceffitas. Saepius autem ad¬
vertebam etiam in aliis morbis eo tempore
frequentibus ac, ut puto, femiputridis mire
atque tnagfe ac alias prodeffe evacuantia eaque
iterato pofci, quin pedloris morbos prorfus
excipiam. Adverti non raro homines levi¬
ter duntaxat aegrotantes, mox acerbe corripi,
fi purgationem corporis neglexerant. Pra^

verte*

s

vertebantur itaque morbi, varii, ut videban¬
tur, generis, ac tollebantur remediis evacuan¬
tibus, quin exinde vim adeo univerfalem cu¬
randi ac pnefervandi inpofterum ab iis ex-
fpeflare jure queas. Alia quippe alio tem¬
pore erit Epidemias conditio, alia medelae ra¬
tio, atque in alio fita erit morborum affinitas*
Hinc autem eft, quod E» G. in Scarlatina, in
variolis, morbillis &c. ab aliis celebremur
emetica aut purgantia, damnentur ab aliis,
atque omnes interim experientiam teftem pro¬
vocent. Raro enim vero vel minimae morbo¬
rum affefliones , fimilitudines aut diftantiae
acute fatis fejunguntur.

Pauca quaedam fortaffead accuratiores Epi-
demiarum hiftorias conferam , fi , qux ab an¬
nis quatuor Fuldse defignare licuit, fideliter
impertiam, haud dubitans, quin acutius at¬
que acrius vifa circa idem argumentum fuo
tempore colligere poterim.

Sub finem anni 1770 equi, prsrprimis illi
e liabulo aulico, morbo quodam putrido di¬
re mulctabanrur. Fere ad annum exitialis ifia
equorum aegrotatio continuata permanet, at-

A 3 que

6

/ '

*

que duntaxat CeMiffimo Principi noftro fere
quinquaginta enecat. Ignota nobis tunc Epi*
deniia putrida caeteroquin apud nos fere fe¬
rius irrepens. Equorum initio morbus ex
fedione demortuorum male 'ftatutus fuit.
Pulmones enim plerumque gangraena (forte
vix prius ac verfus mortem orta) vitiati pofl>
quam reperti fuere , morbus peripnevmoni-
cus3 folaque fanguinis miffione atque mediis
refrigerantibus curandus erronee habebatur.
Detegimus tandem humiditatem ac muci co¬
piam in ore aegrotantium 5 abdomen inflatum*
tenfum , feces fluidiores foetidiflimas, inflata
poft mortem inteiiina atque materiae flavae vel
biliofaein iis redundantiam , iicque flmul putre¬
dinis biliofae indicia attegifle nos arbitrabamur.
Opinioni huic favebat methodi curationis im¬
mutata; eventus felicior. Purgantibus nempe
ac antiputridis icpofterum plures fervati funt.
Circa annum quoque 1771 Ferarum genus
eodem, ut puto, morbo plectebatur ; prae
caeteris ftrages earum gravior in Theriotro-
phio ampliffimo Principis noftri notata fuit.
Caeretum ovibus aliqui anni funefti erant.
Nec avium gens immunis manfit. Anferes
enim, ut memini, hinc inde fuo decubuere

morbo ,

7'

morbo, atque inprimis phafianorum multi
in horto fplendido prope Fulciam nutritorum
morbo abfumebantur. Quosdam aperui
morti proximos: turgebat Cyflis bile flava
tenui copioihlima} poros tranfiens atque tin¬
gens inteftinum propinquum , queein demor¬
tuis propemodurn tota, fl venatori fides, ef-
fufa fuerat. En morbi biliofo- putridi argu¬
mentum! En morbos Epidemiac putridae hu¬
mano deinceps generi ipfenfiflimae, nobis
jamdum incognitae, praenuncios!

Morbos adultorum tunc temporis vix ullos
memini perniciofos notabiliter. Infantes au¬
tem variolis, ab hyeme ad aeftatern anni 1771
fatis immaniter occubuere. Variolarum vero
inorem vix rite ferucari poteram, cum prope
non niii infantes plebis decumberent, atque
Ego ab Aprili ad Mentem Decembrim Aulam
fectans rure fuerim.

Adoritur interim fub finem anni 1771 pe¬
deremini patriam noflram morbus putridus
alibi jam generalior ; progreditur autem, at¬
que apud nos anno 1772 maxime notabilis
fuit usque ad initium anni 1773, ubi demum

A 4 fe

8

I a

fe lentd fubduxerat. Paflim de morbo hoccc
putrido abunde difputatum eft. Edideram
quoque ad notitiam populi febris ejusdem
brevem hiftoriam atque curandi metho¬
dum. (*) Laudabam emetica, purgantia,
acida & reliqua. Ortum putredinis tunc ple¬
rumque ex vegetabilium poft pluvias vel tem-
peftatis viciffitudines corruptela forfan non
absque ratione fbfpicabar. De bubonibus li-
mul feu tumoribus putridam comitantibus
pauca narraveram. Cseterumiis, quseex hi-
ftoria Epidemis illius repeti poffent, utpote
fat notis, libenter fu perfedeo. AdEpidemiae
Igitur reliquias feu metamorphofes devenire
conveniet*

Neque prius reticendum erit, infantes inte-
rim morbillis vexatos fuifle fat benignis, re¬
petitas autem plerumque evacuationes exigen¬
tibus. Videbantur nonnunquam lenta poft
morbillos tabe conium i , uno mox vel altero
purgante fufcitath Abdominis tumor, tenfio,
fecum foetor id remedii mihi indicabant. Non
raro poft morbillos Ophthalmia, tuffis obfti-

nata ,

(*) 93*ebtctmf$eiL^ebcnfcn , uberbag in£euffc^
Janb&etrfc§enbc§aulfiebcr, gulb, 1772»

9

nara, ac febris he&ica fecuta efl: alii cruftam
aphthofam in ore habuere. Ineupte demum
vere 1773 undique febribus intermittentibus
renebantur miferi, quae non nifi iteratis Sa¬
burrae foetidae evacuationibus fubmoveri felici»
tef poterant. Nonne eadem putredo biliofa
mitior , quae antea fafla acerbior febres con¬
tinuas putridas excitaverat, febrium nunc in¬
termittentium fomes fuit ? Repetendum porro,
quod vix unquam in caeteris etiam fporadicis
aegritudinibus tam felicem evacuantium vim*
ac hucusque expertus fuerim,

i

Altera nunc fed deterior Epidemix putridas
Scena luditur! Sub Autumnum anni 1773
jamjam emergebat febris exanthematibus ftt-
pata, quam Scarlatinam dicunt, infelta infan¬
tibus. Infanres nonnulli poft febrem intu¬
muerunt, aliqui abfceffus infra aures, exco-
riationem chronicam quali impetiginofam
unus, hedficam feu tabem alii ferebanr. He-
cticx febris metus poft evacuantia plerumque
difparuit, Latebat hyeme morbus, anno
verum 1774 Menfibus Februario & Mar¬
tio audafter procedens malignior, atque artis
medicae opem non raro mire vincebat. Ex-

A s ' anthe-

10

anthemata non ubique eadem erant, quando¬
que exigu$, cito evanefcentia, fubinde nulla*
Qui vefkolas albas circa artus habebant, ple¬
rumque mitius decumbentes, cute defquam-
mata emergebant. Qui poli Scarlatinam per
pleres feptimanas fefariliter ac hecHce afflige¬
bantur, nonnifi poft repetitas purgationes,
expellis fubinde vermibus, evaferunt. Tu¬
mor quippe abdominis ac fecum fator nobis
femper evacuanda urgere videbatur. Qui¬
dam , quos modo exponam aegrotantium ca-
fus, quae circa febris hujus, quam Scarlati¬
nam putridam voco, hiitoriam hic dicenda
forent, compenfabunt.

V >- - ■ ; . ' : *- 4 : •

/Eque primo vere anni 1774. viri plerique
catarrho vexabantur pertinaciter. Plures au¬
tem mulierum voce rauca ac fere prorfus ex-
tincta eo dirius mulftatae fuerant, quo liben¬
tius exercitio vocis caeteroquin utuntur, Ob-
fervabam in quibusdam fponte fuccefliffe di-
arrhaeam, quae levabar catarrho m , raucedi¬
nem. Immanius autem laedebantur anicu¬
lae. Febris quaedam remittens, intermittens,
mali moris, eas ad mortem fere laceffebat,
cujus demum cafus quosdam notatos dabo.

Sicque

II

Sicque debilior generis humani pars, infantes
ac vetulae, exfpirante forfan Epidemia putrida
acerbius ac caeteri afficiebantur* Adde, quod
praeterea fub finem Maji & Julium menfern in¬
fantes demum ac adulti ex collo freauenter Ia-
borarent* Erat lingua tumens , veiiculis am-
piis ac pullulis obfeila. Ad feri acris ac abun¬
dantis hiftoriam id forte pertingere porerit.

Scarlatina, feu Putrida Infantum.
Casus I,

■^Jenfe Februario 1774 puella nobili flirpe
oriunda, texturae fubtilis, dentes ac loquendi
facultatem fero obtinens, nunc, cum quinque
annorum erat, fagaciffima, agiliffima, prae¬
matura, tuffi tandem ac Ophthalmia ultra
oftiduum vexata fuit. Demum vomitio ac
febris eam opprimit. Vomitus leni emetico
urgebatur. Succedere demum reliqua febri¬
lia, calor, anxietas. Notabiliora fymptoma-
ta fuere litis modica, faepe nulla, fopor con¬
flans, ac pertinax narium obftruflrio. Daba¬
tur Mixtura ffiquens: ft,Spir*Minder. Oxym.
Scillir. Aq, Flor. Samb* ana Unc. ij. Syrup.

Violar.

Violar. Unc. j. atque quandoque infufum thea-
tum 5 quod valde recufabat. Tertio febris
die copioliffimse maculae , quas Scarlatinas
fljuntj in artubus confluunt, rariores ac vix
confpicuae iri thorace ac facie* Alvus fegnior
quotidie aperiebatur clyfmate, ubi feces edu-
£te foetidi flimae. Facies fubtumida non ru¬
bicunda nimis, ukimis morbi diebus pallidior.
Aliquot in deglutitione impedimentum feu
aliqua degJutiendi impotentia absque inflam¬
mationis lignis notabatur, atque deglutienda
fiepe ad tuffitri aut vomendi conatum regur-
gitare videbantur* Nulla jam litis, oculis
praeprimis finiftro femiclaufo fere toto die
dormiebat: Non raro fub febris vigore delira
fuit , atque tunc magis caluit calore prseprimis
in extremis mordaci. Materia jam e naribus
acris erodens, excorians, Itillabac affiduo,
quare abftergi vix unquam concedit. Saepius
fe in iecio curio fe erigens demum ac fi oblita
fuifiec ac non inveniffet, quod voluiflet , pro*
cubuit. Tandem circa fextum morbi diem
mane remiffiora fymp tornata, exanthemata
pallidiora ac in fquammulas fecedere videban¬
tur. Adhuc verfus meridiem morbus aeque
• mitigatus habitus fuit, verum mox tumor

feu

I

feu bubo non calens, durus, nec in Scarla¬
tina nobis antea vifus a parotide ad colium in-
furgebat, quem, poftquam cntaplafmara in¬
utiliter adhibita fuere , vefperi (tenor fere cir¬
ca laryngem notatus, caloris remiffio, lo*
quendi vis minor extinda fenfim , anima fri¬
gida, ac reliqua peffima fequebantur, Da¬
bam absque frudu Kermerem mineralem :
atque veficans ad nucham epidermidem non
elevavit. Hinc feptimo morbi die mane fae-
pius gargarifma injedum fuit. Ait omnia ia
pejus ruebant. Velicatorium collo ad revo¬
candos tumores aufugos absque effedu cir-
cumpofui. Pituitam tenacem ex naribus jam
& ore propendentem vomitoriis repetitis,
audis doli, excutere frultra conabar: nullus
enim e ventriculo vomitos, fed tantum quan¬
doque lenis circa pharyngem vomendi nifus
excitari potuit. Feces fcetidillimae absque fen-
fu effluunt. Saepius fe vertebat ac tollebat in
lecto. Pallidior fenfim ac frigidior fiebat,
tandemque nodle fere media inopinato, cum
ledo eximeretur, fuffocata, convulfa, ex-
fpiravit. Comparent mox in cadavere macu¬
lae, vijhicesac fuffufiones coloris violacei, livi¬
di. Oculus iiniller plusquam femiapertus

perfti-

14

perfluit, neque firmari potuit. Narrabant
autem etiam reliquos ejusdem Patris, Ma¬
trum diverfarurn, infantes quatuor jam ante
annos mortuos id quoque vitii pofl mortem
habuiffe.

- . v- .. > n..: _ .. • .

C > --- . ■ - f. -■ y r ‘ \ f t • , ; /' ' ; ' ' * * • \ V

Cadaveris truncum, non caput ornatui fu¬
nebri fervam rn , aperire conceflum fu it. N i-
hil in interioribus gangraenoii aut inflammati
reperire fuit. Afperam arteriam dum pre¬
mebam digito, in cadavere pituita ex ore
propellebatur, ex ea autem diiTecta mucus feu
pituita tenax effluxit, quae porro e bronchiis
preflis protrudebatur. In pericardio mul¬
tum aquae fuerat. Io auricula cordis dextra
concrementum gelatinae. V enrricuius ingens,
diflenfus, repletus aqua & muco quodam ad
parietes viridiofculo 3 veficam bilis tangens,
inde a biie exfudance excus tinftos fuit.

Teftis adftiti, dum alius Medicus puerum
ex eodem morbo pofl tumores iftos fcrophu-
lofos colli fuffocaturn aperiret, atque in eo
marginem pulmonum inferiorem feu extre¬
mum eorum gangraena circumdatum, intefli-
na vefk<e bile turgida adjacentia flave tinda,

ese te-

ceterum hinc inde maculis gangraenofis nota¬
ta obfervavi.

Casus II.

Eadem, cum obiiffer puella nobilis, hora
adhuqdum foror ejus minima, in eodem ha¬
bitans cubiculo, vomitu, convuliione ac febre
prehendebatur* Egointerim, & qui ple¬
rumque mecum erat Candidatus, nec non
ancillarum duas, atque mater illuftris prolis*
asque eodem ac altero poft obitum puellas die
aegrotabamus febriliter. Colli interiora levi-
ter accenfa ac oppleta pituitae copia, ventri¬
culus Saburra biliofa gravatus, fuerant. Inte¬
ritu nec reticeri decet, colli morbos etiam
apud casteros verno eo tempore fuiffe haud
infolitos, praecipue apud eos, qui habitus erant
laxioris. Atque m erilibus deinceps Majo &
Junio fere non nili infantes ac feminae ex collo
aegrotabant* Ah fororis nunc minimae mor-
bus pingendus erit. - Matre debili ac fua affli¬
ctata invaletudine ante duos annos fuerat pro¬
genita. Caro ei erat laxa , mollis, fpongiofe
tumida. Ea adhuc nodle vomitui favere le¬
niori emetico volui. Mico maculae die pri¬
mo ac fequente mox in propatulo erant, mox

an fu-

i6

aufugerant. Facies lurida, tumida, nares
muco deinceps ut in forore effluente obftF
pati, cerebrum fopore preffum, motus ac
fuhfultus convulfivi- rHoi in digitis, mox in
capite, oculis &c. raro non coofpicui, ilri-
dor dentium, refpirado inaequalis .fsepiusque
intermittens ut concuffibus infantis revocare¬
mus eam , oculi fplendentes fub iomno ad di¬
midium aperti, reliquaque peffima canfianter
adfuerant. Quandoque aliquem quafi in
pharynge ad vomendum impulfum quoque
advertebamus. Nihil plane, non fecus ac foi
ror modo demortua, comedebat. Tumores
iftos duros albos circa collum mox habuerat,
elapfos autem ante obitum, poftquam Empl.
dyadi.' cum gumra. appofueram. Quinto
jam morbi die frigida fuit, ut vix ulla arte
membra calefieri poffent. Refpirado inter-
mific maxime. Excitavit moribundam Mix¬
tura Quarini ex Spir. C. C. Effi Caftor, ana
gtt. X. Aq. Fl.Til. Syrup. cort. aur. analJnc. ja
d. fi fiubinde cochleare fiemis. Nocte ac die
fequente eodem medicamine a*que moribun¬
da fiervata eft. Altero autem , quippe fexto
morbi die, faepius, dum offerebamus potum,
& avide bibit, a meridie vero lumbricus ex

ore

' i7

ore procedit mortis adventum horrens. Re-
fpiratio nunc anhelofa, pinnis narium enixa,
anima frigida, ftridor dentium, motus con-
vullivi, ac caetera perfeverabant ; ac verfus
vefperum leniter exfpiravit* Aliquis aditan¬
tium poft aliqua minuta demum vehementer
fricans abdomen, pedtus, unum adhuc cla¬
morem altum fufcitavir. Manus verfus mor¬
tem calidas atque in iis pulfus diutius fubfti-
tifle videbatur. Propinquo jam obitu livor
feu maculae iflse violaceae copiofe egredientes
poftea magis confluebant in cadavere* Ocu¬
lique poft obitum ad dimidium manebant
aperti. Ambarum fororum cadavera calebant
die fequente.

Casus III.

Sororis nunc tertiae fatum exponendum
eflet, fed eorum, quae circa morbos quorun-
dam aliorum infantum interim obfervaveram,
pauca admifcebo. Quidam Principis Confi-
liarius infantes quinque eadem febre correptos
doluit. Macularum in iis diverfa conditio;
in uno copiofiores, in alio vix ullae, prae¬
tereuntes cito in aliis* Febris autem in
omnibus fat fuit pertinax. Puer poft mor-

B bum

bum per ties vel quatuor feptimanas in-
dies tabe feo febri hedica magis confici vi¬
debatur; fere nihil comedens, ficce tuf-
ilens, linens, quotidie verfus vefperum fe¬
brem patiebatur immitem, debilis de die, at¬
que ledo affixus , nec ftare nec incedere va¬
lens. Dolorem in dextro hypochondrio a
verme ibi haerente culpabat affiduo. Quater
purgavi eum atque bis vel femel vomitum fi-
mul excitavi, feces enim femper nimis foeridae>
atque abdomen tenfum erat* Tandem ulti¬
mo purgante ex radice Jalappae Saccharo tri¬
tae atque Svrupo , cum copiolis fecibus foeti¬
dis lumbricus ingens excernebatur, & altero
die puer poft largum fudorem convaluit, ita
ut meridie e ledo proliliret. Filiarum una
poft morbum ex negledo regimine a capite
ad calcem hydropica fada diureticis ac pur¬
gantibus curabatur. Altera procumbens gra-
villime vomitoriis ac purgantibus caeterisque
reftituta fuit. Oris foetor , pedoris ob mu¬
cum oppreffio cum ftertore , linguae ac den¬
tium impuritas ac alia vomitorii mihi plerum¬
que erant indicia. Filiorum unus natu mini¬
mus a nativitate triftis, habitus mollis, fpon-
gioli, morbo abfumptuseft. Illi narium ob¬
lini dio

19

drudlio demumqne materiei acris effluxio,
fopor, tumor faciei pallidus, fudor ad radi¬
cem narium (qui quoque fororibus fupradi-
£tis communis) dertor, tumores circa col¬
lum quali fcrophulofi poli ufum emplaftri de
Meliloto fe recipientes, accaetera, uti fupra,
peffima fuerant. Emetico intra aliquot horas
bis dato fuffocationem praevertere conatus
nullum movebam vomitum, ideoque a reli¬
quo abftinui medicamine, minus turbulenta
eum relinquens morti. Maculae quoque poft
mortem lividae in cadavere confluxere. Ea
autem nofte, quo puer faro obiit, ambae fo-
rores in eodem cubiculo cubantes hucusque
fere meliores valetudine, illico tumoribus
iisdem circa collum atque nova morbi vi op¬
primuntur, veficantia autem quamprimum
ad tumores applicata ferum aut lympham
large educentia, fidebant tumores, ac, ut
arbitror, fervabant ambas. Demum in alte¬
ra adhuc puella e ftirpe nobili febre de noffe
ac fequentibus datim primo mane exanthe¬
matibus, deglutione difficili , triftitia, debi¬
litate, faciei tumore, atque mox eo jam die
tumoribus circa collum infedata, pariter ve-
ficantibus copiofe attrahentibus tumores eos,

B 2 exefos

20

exefos deinceps fuppuratione fub febris vigo¬
re, ac forte puella vitam, retinui. Plerique
praeterea in urbe infantes libi absque medi¬
camine relifli ab iis occifi funt tumoribus au¬
fugis. Notaveram quidem autumno prae¬
grado quosdam in infantibus tumores pone
parotides aut in collo fuppuratos fuilTe cum
levamine, fed male nunc, fi morbus malignus
fuit, haec puris generatio tentata fuit. Multi
infamum he£Hca poft febrem Scarlatinam aut
hydrope perierunt, paucis morbus malignus
atque absque detrimento fuit.

Novi poft Scarlatinam benigniflimam in¬
fantem poft aliquot Septimanas nova putridae
fpecte occifum, repetito forte purgante redi¬
mendum. Caeterum in iis, ubi vires extin-
cte, convullioneS j ac hujusmodi lymptoma-
ta aderant, elaeofaccharum mofchi, atque
mixturam cum Spiritu cornu cervi, ut fupra,
porrigebam. Ad ciendos vomitus tartarus
emeticus alvum fimul evacuans pracplacuit.
Vidi poft Scarlatinam mitillimam demum in
artubus citra moleftiam fucceflifle maculas
mox defquammatas fecuto dein tumore abdo¬
minis ac tandem hydrope * licet poft febrem

purga»

21

purgatio non neglefla eflet. Denuo evacuan¬
tibus ac diureticis hydropicus jam tollebatur
morbus.

Casus IV*

Tertiam nunc fororum illuftrium produ¬
cimus. Pauca tamen circa ejus conftitutio-
nem praefari haud non conveniet. Nimi¬
rum texturae ea ac prima fororum aeque gra*
cilis erat, quartum prope annum adepta nec
articulate loqui valens, nec dentibus anterio¬
ribus in utraque maxilla omnibus in(lru£la
fuit; caeterum aegre plerumque refpirans,
tufliens, ac in brachio a primis incunabulis
convulfe mota fuir, quas contra£liones fpas-
modicas demum fomentis aut balneis ex aqua
vegeto* mi ner^ i jam ab annis aliquibus fuftu-
leram, puella infuper pulcherrima, malitiofa
autem erat atque ad iram proniffima. Haec,
inquam , puella ab initio morbi fororis primae
evacuata fuit (ludio, cum (ponte, aeque ut
forores vomere inciperet , atque febre impe¬
tita videretur, ac poftea denuo errore ancil¬
lae emeticum haufit, atque fub morbo fororis
minimae in «alienis fervabarur aedibus* Prae¬
terea levibus tunc temporis absque febre ma¬
li 3 culis

\

22

culis aliquando per dies quosdam notata fue¬
rat. Jam autem nono Martii, poftquam per
aliquos dies languens, infirma, ac animo
commotiori irata fuerat, febre cum unico vo¬
mitu corripitur. Decimo ejusdem a prandio
ad aegram vocatus fui. Facies jam dum erat
tumida, tumoresque, in uno praeprimis colli
latere, duri, indolenxes ac adeo abominati
aderant. Advertebam praeterea foporem , al¬
vum nullam, fitim nullam, oculos fub fomno
femiclaufos, faciem pallidam, fubfultus in
manibus ac digitis, pedtus raucum , calorem
ut in fororibus manuum urentem brachiis &
genis fere frigidis. Potum praebui ex addis,
atque ad tumores colli veficantiaappofui, quae
copiofe ferum attrahentes diuque moventes
fuppurationem , tumores poli morbi fanem
in minores ac plures divifos, demumque eva-
nefcentes, retinuerunt,. Enernate primo abs¬
que effedtu dato ingerebatur alterum minus
copiofum, quod ter vel quater cie nodte al¬
vum moverat. Circa vefperum ac nodtem
quandoque infans ftridebat dentibus, ac non
nili album oculorum fubinde offenderat.
Feces nondum, fi ancillis fides, nimis foe¬
tidae

Mane

Mane mitiora nonnihil cernebantur fym-
ptomata. Sopor minor ac caput minus tu¬
midum fuerat. Sitis aliqua aderat. Circa
nares ac genitalia fudor quidam confpicuus.
Imerim gravius rurfus puella poffc meridiem
procumbere, fenfimque fopor, aegritudo ac
ad iram incitatio, reliquaque mala augeri vi¬
debantur. Sitis minor erat, pallida ac frigida
fere fuit facies , quandoque tantum fugax ca-
ior ac rubor exiguus genas praeter volavit.
Calida ut fere per totum morbi curfum, ma¬
nus, brachiis fere frigidis* Lingua vefperi
volubiliffima fuit, ac fubinde puella quali ea»
talepli tacta jacuit. Aliquoties de nocte eam»
phoram ac mofchum accepit, atque fernd
clyftere alvus eluebatur. Semel de nocte
fponte vomuerat.

Undecimo Martii die mane fere eadem ac
pridie fuerant. Aliquoties vinum aqua mi¬
lium haulit; inde forte genarum levis rubor,
ita ut fparfae huc illuc maculae egredi vide¬
rentur; inde aliqua fitis animadverfio. Di-
giti mterim ac manus dormientis fere affiduo
fubfultim tollebantur. Vefperi aliquoties al¬
vum reddiderat. Praefcriptus autem antea

B 4 ' clyfter

24

clyfter ex aqua, meile, & camphorae cum
gummi arabico tritae granis fex, porro in¬
jectus fuit. Oculos dein node fequente me¬
lius claufos fuiffe ancillae tuebantur.

Duodecimo Martii nullas prodituras effe
maculas palam fuit. Nulla urgebat fitis.
Vox, forfan ob clamores malitiofiffimos ,
rauca fuit. Caput circa marginem capillo¬
rum fudore maduit. Pedes nonnunquam ac
manus fubfultim movebantur. Potum huc¬
usque acidum pradiabens ab illo nunc abhor¬
ruit. Ob pedoris afperitatem fubin ei offe¬
rebatur lindus ex oxymelle fcillitico curn
duplo fyrupi capillaris. Quandoque etiam
Mixtura cum camphora & mofcho obtrude¬
batur. Cum abdomen tenfum de die nulla
levaretur alvo , fub vefperam e nem a ut pri*
die datum fuit. Praeterea autem de die jam
fugax fubinde genarum rubor notabatur, ac
vehementiores aliquoties convuliiones epi¬
lepticarum inftar.

Decimo tertio mane facies notabilius tu¬
mida erat. Odorem cadaveris hoc die plo¬
res ex infante percepiffe fe afferebant. Adde,

quod

2;

quod pediculus aliquis capillorum, ut vide¬
batur, folitarius incola , nidum deferens , fa¬
ciem obambulaverit, & facile erit conjeflura
affequi, quam affuranter omnes mortem puel¬
lae augurati fint. Verum temere haecce in-
faufta praenunciata fuerant. Dum enimvero
putridus ex ore exhalaret fcetor, parum tar-
tari emetici aqua diluti praebui, unde quafi

t

corpufcula ex putredine & pituita compadta
binis vomitibus eje£ta fuerunt, atque femei
alvus feceilitfoetidiffima. Tumor faciei poft-
hsec, uti plerumque a prandio fbluit, parum¬
per fubfidebat, nec fpafmorum five convul-
iionum motus eo vefpere aderant. Minueba¬
tur tuflis, atque dum frigore artuum quando¬
que aditantes terrere inciperet, mixtura fupra-
di£ta ex Spiritu Cornu cervi , eflentia caitorei
& reliquis, exanimem rurfus incitavit.

Decimo quarto pauca comedit, qua? cibis
hucusque prorfus abftinuerat. Diminutus
equidem paulum oris fceror, caeterumque
aegrae nonnihil meliuscule effe videbatur:
tartaro tamen emetico aqua foluto rurfus tres
vomitus, quin alvus refponderet, provoca¬
bam. Enema bis injectum non follicitavit al¬
ii 5 vum,

\

vum, nec fuit redditum. Tenfb interim ac
tumido abdomini denuo clyfter injiciebatur,
qui ex meile, aqua, & tartaro emetico fuit
compofitus, atque ille retenta prius enemata
cum fecibus foetidis prodire coegit* Pofthsec,
dum laxa ideoque minus contraftilia forte in-
feftina fufpicabar , vefperi clyfma ex drachmis
duabus corticis peruviani atque meile prae-
fcripfi, quod morans per noctem mane foed-
diffima putrida cum copiofa pituita feu muco
anilia educebat.

' ; - ' ‘ , >:-,v • ^ •' ;i

Decimo quinto faciei tumor adhucdum

perftitir* Parum radicis jalappae incaffum de¬
di. Nihil guftabat ciborum. Mixturam ex¬
citantem ex Spiritu Cornu cervi ac reliquis
plerumque continuaverat. Et quia difficile
fuit tot infanti obtrudere quotidie medicami¬
na, cly fleres , ut medeatur convuliionibus,
fere ejusmodi, ex mofcho quippe & eam-
phora, addito nonnunquam conice peruvia»
no fuerant exhibiti.

Decimo fexto ejusmodi clyfleres pluresin-
jiciebantur. Eduxere ii femper aliquid fecum
ac pituitae* Motus convuffivi jam fere nulli
aderant. Deci-

27

Decimo feptimo mane grana feptem radi¬
cis jalappae binas fedes copiofas produxere.
Dabatur demum clyima. Meliore paulum
fruebatur valetudine 3 atque parum cibi appe¬
tebat.

Decimo oflavo & nono mane, ut antea,
facies tumebat pallide ac velut ex fero. Sae¬
pius hifce diebus nonnihil cibi haulit, atque
cseterum mens ei videbatur efie (erenior.
Dati hucusque clyfteres antifpasmodici ac ro¬
borantes femper pituitam eduxere. Vefperi
interim vix non femper aegrior fadta eft.

Vigefimo fere quendam calorem, rubo¬
rem ac iitim obfervaveram. Hinc a prandio
oxymel iimplex cum Syrupo rofarum foluu-
vo fubinde , atque clyfterem ex aqua & oxy-
melle iimplici liberaliter evacuantem implora¬
vi. Node autem praegreffa benigne dormi¬
verat. Nec absque omni appetentia capiebat
cibos.

Vige fimum itaque primum Martii diem
faufle attigimus. Cum autem hucusque ab¬
domen tenfum fere femper, feu tumidum de-

pre*

/

38

prehenfum fuit , grana novem radicis Jalappae
Saccharo tritae ac Syrupo mifte fuere exhibi¬
ta, & trina exinde largirer dejedione exoneravit
alvum. Foetebant immaniter feces , ac quali
filis pituitae m litae fuerant. Atque fic fub
vefperam febris fere abfuit. Mutataque jam
fecum confiftentia ac color. Perftitit fetor,
hincque Syrupo rafarum & oxymelle fimpli*
ci alvum laxiorem fervare ftudebam.

Tenui nunc quidem Puella diebns fequen-
tibusac fenfim integriore in dies frui valetudi¬
ne videbatur. Interim neque tam omnino
jarndum a morbo confirmata fuit, quin omni
mane tumor faciei pallidus , tumor non raro
abdominis repetitis expugnandus purgantibus,
ac quaedam quandoque aegritudo notata fue¬
rint. Diaetam tandem magis reficientem, ab¬
dominis fridfiones, vinum caeteraque luafi
excitantia. Tumores colli infra aures huc¬
usque a veficatorioruna efficacia ac emplaftro
de in albo coifo cum puris elfluxu detenti,
finita nunc poli febrem fuppuratione, em.
plaltro de Meliloto tegebantur, atque in plo¬
res ita minores tumores feu nodulos fatifcen-
tes fenfim benigne, ut imponebant malitiofe,
evanuere* Alt

29

Aft non ita res penitus e voto ceflit.
Puella alacrior jam , omni autem mane facie
tumens, ludis operam dans, illico feftinat ad
leftum , ibiquemke convellitur, retrahit pe¬
des, moventur artus, corpus, tumet ac in-
inflatur facies rubefcens tandem dumceffaturi
motus: immoti fere haerent oculi, vox lup-
prefla , donec lente cum clamore quodam pa-
roxyfmus defatigatam dimiferit nullam. Bis,
ter, non raro quinquies de die haec fcena lu¬
ditur. Non fuerant frequentiores infulrus
die , quo alvus medicamine levata fuit. Mo~
fchusjam, Spiritus Cornu cervi, vinum dul¬
ce meracum, caereraque roborantia fere in-
caffum tentata fuerant. Tribus aut quatuor
poft morbum feptimanis triftes hae reflabant
morbi reliquia*. Ex capite abradebantur ca¬
pilli atque flnapifmus, nec non facculiex her¬
bis fafti aromaticis circumponebantur. Non-
nunquam, dum tumebat abdomen, medica¬
men purgans fuit exhibitum. Tandem miti¬
gatus lente poit menfes elixirio acido ac bal¬
neis frigidis convuifionum morbus, quem ab
improba tumorum illorum jam effrenorum
malignitate forraffe non absque jure repete¬
bam.

Casus

/

30

\

Casus V.

Puer quatuor annorum febre decumbit
graviter. Nihil per decem vel duodecim dies
comedit. Primo morbi die chirurgus guttu¬
las emeticas ex infufo vitri antimonii & aro¬
matibus, ut fupra ditium eft. Dirae poli ali¬
quot vomitus convulfiones ingruunt. Caere-
rurn proftratus morbo puer nihil , ut clama¬
bat quaefitus, nifi acerbum in abdomine do¬
lorem, quem a vermibus derivabant paren¬
tes, fuftinuit. Oppreffum interim pectus
pituitae, atque agitatum tuffi, adquaeoxyme!
fcilliticum cum Syrupo atque aliquoties Ker-
metem mineralem exhibui. Ad moderan¬
dam febrem oxyrnel limplex cum Rob Sam¬
buci > non negleftis enematibus , leleftum fuit.
Capitis dolorem non raro accufans ad furas
ac plantas pedum iinapifmos habuit , qui nec
in caneris infantibus hucusque omiffi fuerant.
Poftquam autem poft tertium quartumve
morbi diem nulla prodire exanthemata adver¬
terem, quamprimum purgantibus morbum
aggreflus fui, unde minora iiiico potius,
quam acriora reddebantur ventris tormina,
repetitis autem iis ter quaterve, edudlo de¬
mum ex inteltinis acri putrido, evanuere.

Ali-

Aliquando infignis ex ore foetor, muci in lin¬
gua copia, ac naufea feu conatu? vomendi ad
ufum tartari emetici me fatis feliciter deter¬
minabant.

Rurfus hic notari velim , quod in hujus¬
modi infantibus , quorum adhuc aliqui curae
meje commiffi fuerant, pofl: fecundum raro,
poft tertium quarrumve frequentius reme¬
dium purgans, morbus utpote fufficiencer jam
oppugnatus celeri fuga, quali ultimo con¬
flictu, fe mire proripuerit, ita ut altero vel
eodem protinus die nulla febris , exigua fere
aut diminuta valde virium proftratio , atque
corporis aegritudo, relicta fuerint.

Alter duorum annorum puer eodem mor¬
bo decubuit. Fruftra per tres vel quatuor
dies in corpore quaellvimus exanthemata.
Purgantibus abigebatur febris, relinquens in¬
gentem pone aures abfceflum, qui cultro de¬
mum aperiendus fuit, idem in infante pau¬
corum menfium, circa abfceflum retro aures,
habui experimentum. Nec non infantes alii
febre quadam putrida absque maculis Scarla-
tinis procubuere.

Filia

Filia mea annorum quatuor & dimidii vi»
vidiffima, ad calares a prima nativitate pro-
niffima , fere quoties aliorum infantes maligne
affeftos curabam medicamine, frequentius-
que adii , aliquam contagii poenam luere vi¬
debatur. Corripiebatur febre, calore fum»
moy dolore capitis, artuum, fecuta aliquando
circa genua levi anchylofi, mox naufea, vo¬
mitu, aut tumore abdominis, fecibus fcetore
abominabilibus copiolis, ac reliquis immaniter
vexata fuit. Refrigerantibus itaque acidis,
purgantibus, clyfteribus & hujusmodi reme¬
diis fere fexies refiituenda erat. Semel aut
bis lumbricus ano ejedtus fuerat. Aliquoties
quidem flygmata rubra proditura per pauca
minuta videbantur. Vidimus econtra adultos
ab infantum contagio maculis Scarlatinis, in
nonnullis corporis partibus, cum vel absque
aegritudine fuiffe affeftos.

Casus VI.

Puer Satu nobili editus, a matre tum ca-
cheftica eam infirmitatem valetudinis contra¬
xerat, ur tempore, quo alii infantes folent,
necdum incedere, nec caput elatum tenere
potuerit, valetudinis imbecillitate impeditus.

Laxa

33

Laxa himirum haerere ligamenta, artus, muf-
cuii, ac reliqua laxe pendula videbantur.
Quin etiam ob has caufas vertebrae darii ce¬
dere ac protrudi inciperent. Quocirca re¬
bus agitatis exterius aqua frigida, frictiones,
atque congrua ligamina, interne ferrum &
alia non absque £cu£iu adhibebantur. Fuit
autern illud praeterea in puero lingulare ac
odiofum, quod genitalia ejus jam a primis
annis miro morbo immerite lacerarentur.
Poli annum a nativitate unum, aut alterum
fere, morbus ifte ab ancillis primo fuit pro»
politus. Erexerat nimirum puer nonnun-
quam per dies quosdam non absque volupta*
te penem ad ereCliones proniffimum* Tan¬
dem vero ere£lio illa violenta magis ac prja-
pifmo limilior erat, ita ut genua componerer,
dum lefto procumberet, aut dum (ederet ia
fella. Ambulans autem claulit iliico genua
complicata cum fulcimentum quoddam, fel¬
iam aut parietem, attingere pocuifTet. Sen-
(im voluptatem exceperat dolor, atque dira
inflammatio cruciabat genitalia, ubi mox pe¬
des ac genua dimiflt divaricata. Succurre¬
bant tunc cataplafmata ac reliqua. Plerum¬
que poli rnenfem unum aut alterum rediit

C mor-

34

morbos, ultimis tandem annis rarior faftus*
Atque malo futuro non raro, ut putavimus,
medicamine purgante ac roborante martiali
occurfum fuit. Nulla unquam detecta fuit
vermium praefentia , ad quam ante conjectura
forte aliqua duci facile fuifTet. Caeterum ad-
fliftus quandoque adverfa valetudine , nec non
aliquoties eximprovifo, convulfionibus facile
prolabebatur.

Poft §nnum statis tertium febre putrida
immaniter procubuit. Ad quindecimum
morbi diem in angufto fpes erat. Stertebat
fere lethalker , fuffocatione a Kermete mine¬
rali per plores dies forte prohibita. Sordes
ex ore & ventriculo excutere emetico fruftra
conabar. Plura tartari emetici grana nihil ef¬
fecerant, quanquam granum ejusdem dimi.
dium ab initio morbi datum fufficienter eva¬
cuaverit, Urgebam medicamine, quo magis
vitae periculum nos premere vifutn fuit, gra¬
vioribus quippe morbis curationes quandoque
audaciores adhibendas ratus. Liquoris tandem
emetici copia non fine momentaneo levamine
pituitae corruptae fecit vomitus. Convaluit ita¬
que puer Scarlatinae malignitate poft annum
occidendos. Reflant

3$

Reflant adhuc quaedam circa pueri condi¬
tionem advertenda. Celeriter increvit corpus.
Sed mollis, alba ac valde tenuisei cutis fuerat,
venaeque circa frontem ac alibi nimis trans-
p arentes j oculi lacrymas fundebant facile,
faepiusque faltando vel currendo concidebat.
Praeterea vix audita excellentis ingenii magni¬
tudine, animique fentientiflimi manfuetudine
ac probitate ornatus fuerat. Sexus aurem
amorem, ofcula ac lenocinia quam ardenter
ac praemature concupiverit, vix viri credent.

Puer ifte, inquam, non vulgaris, ut dixi,
indolis, trinisillis, de quibus fupra, fotori¬
bus fanguine junftus, jam cum annum quar¬
tum ac dimidium exceffifTet , bis a menfe
uno aut altero adverfa valetudine adfliftus
fuit. Prima vice inlignis de nocte raucedo,
tullis ac peftoris anguftia eum fere fnfto cave¬
rant. Decodta pedloralia, Kermes mineralis,
mucilaginofa, ac tandem emefis fuccurrerant.
Quadam pofthaec febricula corripitur, quae
demum poft evacuantia fublata fuit. Nunc
autem die vigefimo quinto Martii, anni 1774,
poft prandium, cum deambulatum iviflet,
malignae iftius febris prseludiis primo adfe£lus

C 2 fuit.

N

fuit. Vires effiaxiffe hili tu di ne videbantur*
Vefperi autem manifeftiores febris infolentiaS
expertus fuit. Horruit, friguit, fecuto quo¬
dam caiore. Pedes erant frigidi. Admove¬
bantur pediluvia, clyfter, diaeta,

. 'i ; '■ , i, •. ■, , . 1 .* , ' .) * , / I • . , t ■ .

Die vigefxmo fexto menfis ejusdem mane
radicis Jalappae Saccharo tritae grana noveni
cum quarta grani parte Tartari emetici ac Sy-
rupo porrigebantur, quae unicum ciebant vo¬
mitum. Dabantur porro plura cochlearia Sy¬
ro pi rofarum folutivi cum oxymelle iimplici,
atque e nem a , ad quae nil nili pituitam quan-
dam binis vomitionibus ejecerat. A prandio
demum radicis Jalappae grana feptem obtrudi,
atque inde quater forte alvum reddidit infi-
gniter foetidum. Eam vero evacuationem
tunc haud copiofioretn fuiffe adhoedum lu¬
geo. Exemtus lecto puer de doloribus mox
coxarum, mox lumborum, vel fere ubicun¬
que tangeretur, querebatur. A cibis prorfus
abitinuit. In collo mox ac facie tumor, in
capite fopor ac ftupor quidam, in manubus
calor urens, in naribus obftipatio, in oculis
ac tendinibus motos ac fubfulcus convulfio-
nurn prsenuncii, notabantur. Dabatur denuo

clyfter

clyfter vefperi, qui calorem ac refpiranonis
vehementiam mi riga fle videbatur. Pro potu
per noflem aquam dedi miftarn Syrupo vio¬
larum & Spiritu acido vitrioli* Sitis nofte
non erat exigua. Mane potu acidulo fepofito
nonnihil emulfionis amygdalarum bibit, Fla¬
tibus inteftina nofte agitata fuerant.

Vigefimo feptimo5 poftquam mane ad ex¬
onerandam alvum feliam adferri jufferat, immi¬
tibus convulliooibus cum rigiditate corporis,
pe£torisque ftertore fuffocationem minitante,
barbare concutebatur. Inffillavimus ei liquo¬
rem anodynum Hoffmanni ac Spiritum cornu
cervi. Demum mixturam ex Spiritus cornu
cervi & EfTentiae cafiorei ana guttis decem,
cum Syrupi corticum aurantiorum atque aqute
Horum Tiliae ana Uncia una cum femiffe, or¬
dinaveram. Redibat poft quadrantem horae
convulfio pedfus ac abdomen valide premens,
concutiensque, mixtura autem hujus coch¬
leari mitigata. Summo mane jam ante convul-
iionum aggreffionem in dextra colli parte fub-
fultus haud exigui cernebantur. Convulfio*
num paroxyfmo liberatus aliquoties flatus di-
roiflc cum ftrepitu , fed & notuli feu tubercula

C 3 parva

\

38

parva dora? fenfim majora ac copio fiora fafta,
in ea colli parte tangebantur, ajabatque puer
fe ex collo dolere; nec non leviter fudore di¬
geri cum aliqua faciei de tumefcentia aeger vi¬
debatur* Aliquot a convulfione horis uri¬
nam aegre extorfk pallidam. Interim omni
hora parum Sacchari mofchari , ex Mofchi gra¬
nis quator & facchari uncia dimidia , cum iafte
datum erat. Veficans autem hora prima po-
meridiana tuberculis ifhs fuperpofkum, ob
nimios fletus poli quatuor horas ablatum fuit,
ubi rubra cutis reperta fuit cum exigua vefi-
cula, quae poftea appofito emplaftro albo co-
£lo cum butyro altius tollebatur. Poft pran¬
dium copiofas fub cuticula maculas Scarlati-
nas vidi, hinc inde rnanifeftiores , praecipue
circa manus, digitos, crura, peftus, obfcu-
riores , luridas, ac vix confpicuas in facie*
Nonnullibi in veficulas elevatae videbantur.
Sitis, quae mane eximia fuerat, a prandio mi¬
tior ac fere nulla fuerat. Pro potu autem ob¬
tinuit aquam, jufculum nonnunquam tenuis-
fimum cum fucco citri, nec non emulfionem.
Frtiftula quaedam carnis cirri Saccharo con~
fperfae abfumpferat. Ad furas pedum vefpe-
ri finapifmi alligabantur, Praeterea oculi cir¬
ca

I

39

ca vefperum fubtumidi, palpebra? intus non¬
nihil rubicundiores, facies, quae mane & pri¬
die rubra magis, nunc pallida tumens, mu¬
cus tenuis e naribus profluens intus erodens
nares, in ore feu buccis internis veiiculae Mei¬
le rofarum & Spiritu falis marini abftergendae,
fopor ac fomnus cum pe&oris ftertore, &
reliqua hujusmodi notabantur fymptomata.
Cumque circa alterum adhuc colli latus quae¬
dam detegerem tubercula, & ibi quoque ho¬
ra decirna vefpertina veficans affixi, neque
aliud ullum ad retinendam tumorum nequi¬
tiam pofie haberi perfugium exiftimaveram.
Notandum autem hucce venit peculiare illud
aegro, ut puto, aeque funeftom, quod binae
in puero veflcae fero e milio mox ficcarentur,
quin ulla puris confe&io, alias folennis, fe-
cuta fuerit. Aliquando emplaftrum canthari¬
dibus miftum adhaefi , quod quidem rurfus ve-
ficulas, ficcatas mox, dum aperirentur, non
vero puris praeparationem , nec ulteriorem fe¬
ri proventum follicitavit. Veficantis interlui
effe&u id obtinuimus, ut plura mox ac inflg-
niora tubercula , in unum vel aliquos tumo¬
res duros , albos, indolentes, confluentia ad-
traherentur.

C 4 Vige (i-

4Q

Vigefimo oflavo no flem , forfan ob em-
plaftri veflcanris cruciatos, inquiesam fuiffe
percepi. Motus aliquoties eum convelfivi
in fellabant, quos mixtura ex Spiritu cornu
cervi compefcuit* Biberat multum, poli
mediam noctem fponte pofcens aquam cum
Syrupo & Spiritu acido. Sitis autem mane
fenfim minor erat, quandoque nulla. Tem¬
pore quoque matutino urinam nunc expri¬
mere irrito plerumque tentavit conatu. Ocu¬
lis dormiebat ad dimidium claufis, fplen-
dentibus. Refpiratio inaequalis non raro
fubfiltere videbatur. Linguam mane liceam,
immundam, reperii, Cutis de nocte ple¬
rumque rnaduifTe dicebatur. Injiciebatur ene~
rna ex infufo florum Tiliae cum meile, quod
ultra quadrantem horae cum retinuerat, pro¬
diit tandem absque fecum coenobio. Ad¬
veni plerumque delirare evigilantem. Ob
refpirationis autem flmul virium nonnunquam
qoid fulfuris antimonii cum Syrupo, Oxy-
melle fcillirico & Stibio diaphoretico non
abluto, porrigebam. Curnqoe delirium evi¬
gilantis exi (limaram nonnihil vividius, da¬
bam falis fedativi Hombergii grana fex, at¬
que epifpaflica ad furas adhibui. Alvum vero

curn

4i

cum reddere fruftra femper allaboraret, cly-
Iter dabatur, cui addita Mellis & ele&uarii
lenicivi ana Uncia dimidia , quin tamen fecum
fequeretur evacuatio.

Verum obfervavimus perterriti circa ho¬
ram feptimam matutinam, quod adftantium
nullum nofceret , atque deglutitionis praeterea
quoddam vidimus impedimentum, dum in-
fufum florum Tiliae cum pauco lafte praebere¬
tur, ad quod fingultus oriri inceperat, mix¬
tura fupradifta ex Spiritu cornu cervi ad mo¬
dum Quarini, ac caeteris quamprimum com-
pefeitus.

Symptomata praeterea notabam fequentia :
Acris erat in manubus calor, in brachiis fere
nullus. Valide faepe tollebantur carotides.
Lingua plerumque iicca, abdomen tenfum,
irritus ad reddendam alvum ftimulus. Genae
mox erant calidiores, mox minus tales, fa¬
cies tumida, pallida, collum tumidum, tu¬
mentes palpebrae. Caput quandoque dolore
sffeftuin fuit , fere femper premebatur fomno.
Nares* mane obftrufti erant, vapor autem
aquae & aceti denuo provocavit humoris acris

C f nares

nares erodentis ftillicidium. Vidi refpirnre
puerum eum quodam in pedore obitaculo
atque cum tremore capitis ac pectoris* In-
fignis eum comprefieiat debilitas. Maculae
in extremis erant parvae , rotundae ac fere mi¬
liares, pallidiores, in facie vix confpicuae,
rubicundiores adhuc & ampliores in clunibus.

Pofcenti ac fumme debili concedi vinum
cum aqua, atque iltud nonnihil profuiffe cre¬
didi; inde enim delirium minutum, cum evi¬
gilaret porro, ac fere nullum fuit, rediitque
facultas homines diltinguendi. Dum leniores
convulfionum motus huc illuc vagarentur, fac-
charum cum mofcho atque mixtura fepius
dida excitans dabatur, ad quae rubor quidam
redire, motusque fpasmodici remittere vide¬
bantur*

Aft fenfim nec urinam nec alvum mittere
potuit. Infenfibilitatem fiveatoniamquaodam
iotoftinorum arguens, clyfma dedi ex corticis
peruviani drachmis duabus, Mofchi & c am¬
phoras gummi arabico tritorum granis qua-
tuor, atque meile & aqua, fed aeque nihil
eduxerat* Dabantur clyfteres quidam acuati

fali-

43

falibus, demum alter excitans, ut modo di-
dtus, atque fic praeter copiofos flatus bis pa¬
rum fecum fcetidiflimarum adtradtutn fuit.
Urinam epifpaflico ad regionem veficae appo-
fito fruftra follicitabam. Cataplafmatibus de¬
mum emollientibus, cum cepis, applicatis,
oleoque amygdalarum dulcium in urethram
injecto parum urinae provocabatur. Quae au¬
tem cum rurfus negligerentur nocte fequente,
neque urina tum ejedta eft,

Caeterum cum a prandio notabiliorem
quendam calorem notarem, vinum aqua di¬
lutum fepofui, potiusque potum acidum fe-
legi. Repetam generaliter: Si evigilans deli¬
rabat vividius, fi vox praeceps erat, acida,
quandoque Salis fedati vi grana fex, ac non-
nunquam mixturam ex Spiritu Mindereri,
oxymeile fcillitico, fyrupo & aqua, dabam,
atque epifpaftica ad plantas aut furas pedum
apponi juffi. Refpirationis vitio, nec non ex¬
anthematum retroceflui mixtura cum fulfure
antimonii, debilitati & convulfioni mixtura
cum Spiritu cornu cervi, haud parum opitu®
labantur.

4

Refpira-

44

\

Refpiratio cum labore pera&a ira faepe in-
termifit , ut concuffibus aditantium refufcirari
debuerit. Obfervavi aurem eo aqualiorem
efle refpirationetn , quo magis caleret aeger*

Vigefimo nono Martii. Aliquoties hac
no&efolvit alvum fatidiffimam. Semel coch¬
leare haofit emu Itionis carnphoratse, quse &
de die aliquoties offerebatur. Maculae jam in
facie ac artubus pallidae fere evanuerant. Lin¬
gua afpera, fed minus Occa. Vultus tumidus
pallebat. Lingua verfus meridiem titubans
injectionibus nonnihil expediebatur. Alvus
fluxa cum quodam tenesmo excrementa ovis
codtis concifis non abiimilia fcetidiffima prae-
jftitit. Refpiratio inaequalis, anxia , faepe fub-
ftitit. Tendines a diebus quibusdam fsepius
fubfiliebant. Pofl injeftiones oris frequen-
tiores vox fernper minus haefit, aliquisque mu¬
cus luridus eluebatur. Nigrae ad radicem
dentium maculae cernebantur. Urina non
nifi poft cataplafmata oleique injectiones par¬
ce prodiit. Mensquandoqueferenior, quan¬
doque obnubilata magis. Sitis, calor, pul¬
lus, aeque parum habuere conflandae. In¬
quietus faepe cubilium varietatem cum im¬
petu

' 4f

petu pofcebat, feque in profandum cadere
alte clamabat. Rubri hinc inde vibices artus
occupabant. CeiTavit diarrhaea verfus pran¬
dium.

. ' * ‘ X ’ r - ' • -J o «' \ .

Remedia fere eadem adhibita fuere, qua*
pridie. Praeterea quandoque decodto corti¬
cis peruviani cuna radice Serpentariae virgi-
nianae & caeceris, audtore Pringley utebamur;
colloque epilpafticum circumpofuimus, Quan-
quam medicamina quaelibet vi morbi vinci
nobis haud poterat efle obfcurum.

Trigefimum jam Martii diem aegre fu per¬
vixerat. Extremo nox plena difcrimine.
Refpiratio intermittens quandoque fere nulla*
Nonnunquam frigere lerhalker corpos vide¬
batur, demum poft mediam noctem calens le¬
niter maduit. Bis alvum foetidiffimam depo-
fuit. Decodfurn panis cum Rob Sambuci,
atque potum acidum ad firim de nodie obtu¬
lerant, nec non refpiranonis vitium fulfure
antimonii corrigere, viresque emulfionecam-
phorata incitare conati fuere.

Mane vidi aegrum fopore prelTurn , ac vix
• ad

46

V ^ ■- ✓

ad dimidium aperta lumina lippitudine affefla,
albugine parum rubente: Inquietus erat at^
que poli horam ociavam nonnihil ex fopore
rediit j mente fuhin fereniore, loquens titu¬
bante voce. Colium fac tumidum erat 3 capi¬
teque retroflexo rei pirado. peracta fuit. Ex
ore fetor. Remedia erant injectiones faucium
ex decedo Rutae, Scordii cum fala amnio-
niaco & reliquis. Succus citri, ac verius me¬
ridiem decoctum corticis & florum Chamo¬
millae cum fpiriai acido. Poftea in refpiratio-
nis iubfidium etnplaftrum vdicatorium ad nu¬
chas ponebatur.

Verfus meridiem animam egiffe videba¬
tur , fridione autem & Spiritu cornu cervi
revocatus fuit. Aliquoties poft meridiem fe¬
ces absque (en fu dimifir. Verius vefperum
aegrotus fere paulo mehufcuius efle cosperat.

Trigefimi autem primi nox seque mala»
inquietudine transvolata fuit. Nec alvus nec
urina fecefferant. Stertor in pedore seque
funeftus. Mane aliquoties deglutiverat , quae
ad eluendas fauces injeda erant. Monebar as-
flduo aegri fuftbcationem non fecus ac anno

elapfo

i

■ ' ppij ’ 47

elapfo vomitu ut praepedirem. Dabam mane
granum medium tartari emetici, trina poft
hoc dejedio alvina foetida ? vomitio nulla.
Urgebant propinqui uberiorem emeticorum
ufum, cum eandem, ut ante annum ab iis in
malo ancipiti opem exfpedari jure polle exi-
ftimarent. Me primum obtemperante de-
mumquereludanre plura Tartari emetici gra¬
na, largiorque liquoris emetici dofis ingere»
bantur. Notaveram enim mori eos, in qui¬
bus repetita emetici dofis nihil effecerat. At¬
que hic nihil praeter binos quafi ex pharynge
duntaxataut aefophago vomendi conatus cum
parca pituitae ejedione ac frequentibus rudi¬
bus, anxiamque praeterea corporis jadatio-
nem obfervare poteram.

Caeterum fepius hucusque fe mi mortuus
Spiritu cornu cervi ac liquore anodyno, lar¬
gius forte, ac par erat, ingeftis refufeitabatur.
Tumor faciei /ubin fubfederat. Coilo cir¬
cum tumido applicabant cataplafma, ad quod
prerfus evanuerat omnis intumefeentia, tu¬
moribus reliquis fcrophulofis circa collum au»
fugis. Re fp i ratio difficilior erat, fcetorque
segti infignior. Tandem node verfus unde¬

cimam

\

cimam dire convujfus animam poft hora
quadrantem exhalavit Familiae illuitriffima;
haeres unicus.

Corpus, quod ante obitum frigidum fuit,
illico poli obitum caluit , maculisque colorem
violarum ferentibus fuffundebatur. . Oculi »
praeprimis finifter, poft mortem haerebant
ferniaperti.

Demortui jam corpus incidere, ejusque
vifcera atque inreflina fcrutari mihi curae ha¬
bui* Decem itaque poft obitum horis, pri¬
mo Aprilis die, id negotii fufcepimus. Cor¬
poris truncum adhuedum tepidum , abdomen
valde tumens, oculos femiapertos, nullaque
circa collum inturnefcentiae neque tumorum
quafi fcrophuloforum veftigia reperimus.

4 ' _ _ •'''

Procidebatur calvaria. Cerebrum, cum
cerebello, ingens & molle erat, leviterque
preffom quodam aquae fudore manavit. Si¬
nus durae matris atro turgebat fanguine. Ven¬
triculi aqua repleti erant, ita ut aliquot e ce¬
rebro aquae uncias habere potuiJTem. De¬
mum aqua ifta, dum fupra ignem in vapores

folvere-

49

folveretur, turpiter foetuit, non cogenda
igne; nec quidquam ac parum terrae a coitio¬
ne reliquum fuit. In pericardio atque infra
pleuram aqua fuit* Dextra cordis auricula
ampla erat, atroque plena fanguine.

In collo nulla nec inflammationis, nec
gangraenas, nec tumorum indicia, cute abla¬
ta, cernebantur. In afpera arteria parum pi¬
tuitae albae contentum fuit* Ex aefophago au¬
tem materies quaedam vifcida, iu b viridis,
corrupta prodiit, cujusmodi quoque in ventri¬
culo, praeter aquam, hadit, ac qualis fere poft
injedliones in fauces fadtas proliciebatur. Ven¬
triculus turgebat infignirer ; fioifira vero ven¬
triculi regio, brunoviridis, fphaceloque tabi¬
da fuit, ita ut rumperetur, dum orificiis ligatis
eum eximere volui; in dextra tamen ventriculi
regioneuti & in aefophago nec inflammationis
nec gangraenae notae detegebantur. Lienis 'au¬
tem vicinia dextrae ventriculi regioni fuccu ru¬
bens nonnihil inde infecta ac corrupta fuit. Xn-
teflina crafla vacua, alba, mire que expanfa
erant aere* Non iic inteftina tenuia. Mate¬
ries in hifce quaedam fecum lurida, ac quae-
*

dam venarum turgefcemia mihi comparuir.

D Nulla

V

S o

Nulla fere in pulmonibus ac hepate labes
notari potuit, nili quod in fuperficie concava
lobi majoris hepatici incifurae quaedam trian¬
gulares, communi hepatis membrana ut reli¬
qua hepatis fubflantia obdudae invenirentur.
Videbantur eae a natura inflidae, non fecusac
fi cultro vel gladio ad eas ufa fuiffer. Vefica
autem cyftica bile bruno- viridi turgens unda¬
rum duarum pondus praebuit, licet pofi eme*
fin ab initio morbi nihil bilis ejecerit, Repe-
rii vefica aperta non parum grumorum circa
dudumveficae haerentium.

Praeterea addendum erit huic morbi hifto-
riae, quod vix non omnes, qui aliquamdiu in
aegri cubiculo morati fuerant, raucedinem,
vel dolorem in collo, vel ficcitatem oris ac
pedoris, vel linguae tumorem & veficulas,
vel levia circa manus ac digitos exanthemata,
vel aliud quid experti fuerint. Aliquis, qui
conflandus ibi haeferat, Medicinae candidatus
phlegmone pedis , dolore pedoris ac febricu¬
la decubuit. Servorum unus, habitus mollis,
rufus, primo tdnfillarum inflammationem,
demum amarorem oris, febrem Scarlatinam,
cum pulfu celerrimo molli contraxerat, cura¬
tus

fi

tus demum emetico, rob Sambuci, nitro, aci¬
dis , atque copiofa cuticulae defquammatione*
Quanquam aerem aceti vapore vel prudenti
feneftrarum apertione corrigere nunquam ne¬
gleximus.

Non hic definiam, an dextra ventriculi re¬
gio in puero, Cafus fexti, ab anno jam poft
morbum peflimum labe quadam infe&a fue¬
rit? an ultimo morbi die emeticorum aut Spi¬
ritus cornu cervi vel aliorum copia, an mor¬
bi malignitas eam deftruxerir? Ceeterumhaud
diffiteor me & nunc uti plerumque pofi obi¬
tum aegrotorum curae meae creditorum de
commifib crimine fumme anxium fuiffe.
Puer hic CaC VI, volatilia acceperat, nulla ve¬
ro haufit puella Caf l, copiofe demum ea ac¬
cepit foror Cafus quarti. Forte veficantia ad
coili tumores, largiorque evacuatio fervefient:
primam Caf. [, fed quis praevidet omnes mor¬
bi novi nequitias? Quis tumorum pofl vefi¬
cantia fuppurationem forte hic ad falutem non
minus neceffariam promittere fecuro potue¬
rit ? An forfan omnibus, quibus tumebat fa¬
cies pallida, atque fcrophuli detegebantur, il-

D 2 lico

lico caput ad cotem tondendum, ac vefican-
te vel epifpaffico tegendum fuiffet, cumaeque
in puellis Gafus primi & quarti eadem feri
in cerebro fufpicio? An in nonnullis aliis hi¬
rudines ad tumores apponere haud fuiffet in-
congruum? An in omnibus alvinae magis in-
fiftendum purgationi?

. H • > * w H V i, ■ .. ' « ‘

Flores fervavi infantes, cum praeter hos,
quos recenfui, mihi nullus perierit. Non¬
nullos inveni fuffocationi ac morti fere proxi¬
mos, Linguam dum fordidam ac fetorem ex
faucibus deprehenderem, etiam fumme debi¬
libus tar tarum emeticum exhibui, l n iis , ubi al¬
vus fetida ac tumidum abdomen erat, purga¬
tione fojlkitavi alvum. Haud tamen reticen¬
dum eft vomitiones nonnunquam aegrius latas,
facilius Qc fecurius alvi purgationes. Multi
praeterea io urbe periere infantes libi relidi,
multi non pauco accepti medicamine. Qui
tumores feu fcropfaulos iflosaufugos padi funr,
moriebantur omnes, & padim quidem, ut
audiveram ■) cum fopore, pedto risque fterto-
re ac difficultate. Alii infantes ulcera in fau¬
cibus tulerunt ferpentia atque lethifera poli
duas aut quartior morbi hebdomadas > fi negli-

geban-

gebantur. Rure in aliquibus tfaflibus mitis
morbus erat, fat funeftus in aliis. Frequen-
tior fuit infantibus Februario & Martio men-
fe, rarior Majo, fuccedenre fparfim tuffi feri¬
na, cui emetica fuccurrebanr. Quos poft fe¬
brem replevit hydrops, diureticis eos & pur¬
gantibus aqua liberabam. Qui poft tumores
in collo vel poft morbum malignum ferva-
bantur, aegrius quidem evaferunt* Sagacifli-
mos quosdam poftea ad tempus triftes, acftu-
pidiores obfervavi, donec tempore ac robo¬
rantium ufu demum reftituti fuerunt. Ali¬
quod id mihi aquae non nimiae in cerebro prae¬
tentis indicium effe exiftimavi. Nec tumores
iftos aliunde ac a fero quodam vel lympha
acri ortos putavi, quae ante obitum ad nobi¬
liores partes, nullo exterius relifto vefhgio,
reflueret.

Quod aliis jamdum in regionibus circa
Scarlatinam ante annos folenne fuit, id &
Fuldae, dum haec praelo committo, contigit.
Quippe febris, quae poft vernum tempus cef*
faverat, jam fuh finem Julii 1774 diebus prae-
greflo quodam aurae rigore ferventiffimis de-
nuo aetatem teneriorem adoritur. Cum Vo-

D 3 - 7 mitibus'

54

mitibus Morbus aut vomendi conatu , frigore,
calore, linguas liccitate, colli fub deorlutitio-
ne dolore, & caeceris incipit. Mox primo
vel altero poli febrem dieltigmata rubra in fa¬
cie, trunco, ac artubus copiofe erumpunt.
No£te increfcit calor, lubinde delirium ac re¬
liqua. Vomitionem materiae biliofae aliquo¬
ties promovi ac poftea enema dedi, diaetam¬
que praebui tenuem, acidam. Tertio vel
quarto morbi die apud quosdam collum vel
aliae partes copiolis veficulis albis qciali la&e
vel pure plenis , minimis, confperfae fuerunt,
ad quas exconicatio feeuta eft. Haecque be¬
nignorum exanthematum hiftoria fuit. Ma¬
ligniorem (abjungam cafum.

Puer duorum jam & dimidii anni eadem
febre Scarlatina corripitur. Natus is fuerat
Matre cum adultero fub finem graviditatis de-
prehenfa , domo exculfa , laftatus eadem vel
oberrante vel captiva, indeque jam a primis
diebus non levem patiebatur aegritudinem.
Hyeme praeterita Scarlatina imperfe&a , ma¬
culis non fatis erumpentibus , denique tumo¬
re poft illas eximio infra aurem , in pus tan¬
dem concoilo affedus fuit. Cum vomendi

V

nunc

55

nunc conata morbus incipit. Altero jam die
rubris digmatibus copiolillimis cutis tindta ac •
afpera fuit, ita ut pro morbillis falfo habe¬
rentur. Motus tunc convullivos nonnullos
notaverant* Nihil puer furnit medicaminis,
nihilque fere comedit, calens infigniter ac ru¬
bens. Refrigerantia aut acida pro cibo ac
potu oblata (unt. Die morbi tertio vel quarto
inveni puerum collo tumido anxie refpirare,
clamare, fubfilire, ut crederem eum (offocan¬
dum iri. Egregie calebat, fidebat, oreque
contorto artubusque rigidis convulfionurn in¬
dicia prodidit. Secabatur vena, fanguisque
educfus tenax cruftam habuit phlogifficam*
Verum poli: horam convulliones increverant.
Pallidior erat, ac mori credebatur. Excita¬
batur autem fridtione, fpirituolis, volatili¬
bus, vedcantibus ac finapifmis irrito applica¬
tis. Calebat, rubebat rurfus, ac per horas
ita quatuor fervatus, continuo fere in teri m
convulfus aut rigidus, excrementis aliquoties
in lectum absque fenfu miliis, oculis femi-
claulis obiit, poftquam colli tumor jam ante
horam abiverat.

Pofl: horam unam ac dimidiam corpus fe~

D 4 caba-

§6

cabatur. Maculae rubrae ad livorem pronae
jam confpiciebanrur , lividae forre poftea ac
violacei coloris feclae, ut hyeme ac vere ob»
fervatum eft. Nox enim adventans ad fefli-
nandum nos coegit. Praeterea tumidum ac
inflatum abdomen erat, quo compreffo in¬
gens flatuum murmur ac foetor, cum excre¬
mentis paucis fluidis ac foetidi ffirnis, expri¬
mebatur. Abdomen tum minus tumi¬
dum fuit, mox autem in pri (linum tumo¬
rem inflatus* Sanguis ex incilis capitis inte¬
gumentis prodiens in grumos abibat. Venae
cerebri repletae erant fanguine. 'In ventricu¬
lis cerebri aqua haefir. Pulmones cinerei ma¬
gis coloris a vaforum oppletione videbantur.
Copiofa in pericardio aqua fuit. In mucrone
cordis circulus quidam cartilagineus erat fat
profundus. Hepar ficcum firmum > finis va¬
riegatis ac ineifims fere iisdem ac in puero,
de quo fupra dictum eft, (CaC VI. de Scarlat.)
in parte concava notatum fuit. Videbantur
inciforae eas triangulares, bafi in profundum
penetrante, quafi vefligia plurium lobulo¬
rum in formatione hepatis juxta politorum ac
ad bafin coalitorum effe. Lobulus hepatis ter¬
tius, minimus, mollis & absque firiis vel ma-
/ culis

)

' 57

culis fuit. Uncia bilis in vefica habebatur.
Inflata erant colon ventriculus.

. " ■ '..*.■■■ 1

De peculiari debilium pr aeprimis
anuum febre.

V idebatur id, quod forte ab epidernia pu¬
trida reliquum erat, ad affligendos modo de¬
biliores fufflcere. Infantes enim quam acerbe
muldati fuerint, ex didis intelligitur. Mu¬
lieres nunc aetate grandes ac viri fenio aut vi-
rium difpendio confedi fua vexabantur febre.
Nonnullae anicularum inde in urbe morbi ab-
fumebantur iniquitate. Aliquarum, quae fe cu¬
rae mees dabant, narrabo hiftoriam. Dum
autem nobis fere nihil antea in fimili morbo
adhuc ufus offenderat, facile nunc poft enar¬
ratos cafus erit conje&ura profequi, quomo¬
do breviori forte curatione morbi tales abigi
potuiflent. Monftra verat enim ufus, quous¬
que corticis peruviani pleniore paflim ore lau¬
dati viribus in ejusmodi febribus nitendum
eflet: monftraverat Natura, quomodo morbi
materies e!iminandat

D f

Casus I.

Casu s I.

Vidua annorum circiter fexaginta Aprilis
initio 1774 naufeam ac vomendi conatum ex¬
peritur. Pharmacopola quidam emeticum
illi porrigit. Verum fequentemox die febris
eam non vulgaris moris adoritur. Injufte cul¬
pabat acceptum ex officina emeticum. Febris
autem id habebat indolis: Mane & vefperi,
quandoque fepius rariusve , paroxyfmus fe-
viit. Ingruit is cum vix notabili frigoris fen-
fu, calore fat magno fuccedente, cum fiti,
anxietate ac inquietudine infigni, cum Oph¬
thalmia, ventris dolore, pulfu frequenti, ita
ut centies & vigefies ac ultra intra minutum
micaret arteria. Jngens finito paroxyfmo re-
li£ta fuit virium profiratio, ut vix erigere fe
aegra pollet. Praeterea de dolore pedoris ac
omnium in artubus mufculorum querebatur.

Altero poft futnptum emeticum die abdo¬
men obfervavi tumidum , diftentum flatibus,
cum non exigua anxietate. Dabam ter poft
horam pulverem ex falis polychrefti fcrupulo,
ftibii diaphoretici non abluti fcrupulo dimi¬
dio, Rhei granis «fex, cum faccharo. Alvus
poft haec fequebatur mollior , foetida eximie,

adhuc

f 9

adhuc diebus fequentibus fluxa. Urgente fiti
febrili aquam cum Spiritu acido & fyrupo
mittam exhibui.

Caeterum nulla erat cibi appetentia. Ia
collo quidam oriebatur dolor ac difficultas in
deglutiendo vel fputo ejiciendo, quocirca fae-
pius gargarifma adhibuit. Ex oculis ferum
effluxit acre inflammans eos, quod emplaftro
ex mafliche & fermento panis ad tempora po¬
lito avocare conabar. Praeterea flrenuus ad¬
hibebatur corticis peruviani ufus, decodtum
quippe corticis peruviani adjedtis fub finem
coitionis floribus Chamomillae, addito Syru-
po & Liquore anodyno. Quandoque Sal am-
moniacum interpofui.

Nonnunquam paroxyfmi remiffiores vi»
debantur. Aliquoties de nodte fudor pro¬
diit, qui levare aegram videbatur. Sed quan¬
doque feveriores demum paroxyfmi erant.
Caeterum quodam mens ftupore premebatur,
cui appofita iterato veiicantia non leviter opi¬
tulabantur. Tandem autem morbi progreflu
vix deglutire aut gargarizare ex virium de¬
fectu poterat, hinc poft fadtas injedtiones mu¬
cus

\p . . ■ ,■■■' x

60

cus quidam luridus educebatur. Ad colli &
peftoris dolorem caeteroquin cataplafmata ap¬
plicata fuerant.

Poftquam autem morbo protelato liqui¬
dae quotidie feces infigniter fcetuernnt, de-
inuro pulveribus fupradiftis evacuabatur al¬
vus, larga poli aliquot jam morbi feptimanas
fequebatur diarrhaea aegram terrens, ad mi¬
nuendum autem morbum aptiffima. Explo¬
ravimus itaque naturae conatu vim evacuan¬
tium in hujusmodi morbis ad tollendos pa-
roxyfmos prae ea corticis peruviani effe lon¬
ge efficaciorem. Praeterea fub morbi finem
in brachio anteriori quaedarn exanthemata pro-
pulfa funt decorticatione fequente, eadem
aurem cum ob dierum aliquorum abfentiam
non viderim, nequeo definire, an vere talia &
quaenam exanthemata fuerint; interim exi¬
mium poftea levamen adlatum efie mihi nar-

i

rabatur.

Convaluit itaque cegra , dum materia mor¬
bi potiffimum per alvum ac forte per cutim
partim eliminata fuit. Rariores erant paro-
xyfmi, unus de die, quandoque poli diem ter¬
tium

6i

tium unus, tandemque omnis evanuit, pofl-
quam fere ad tres feptimanas ledo affixa
fuerat.

Casus II.

»- .

Pertinacior eodem tempore morbus aliam
annorum fexaginta & aliquot viduam occupa¬
verat. Ifta aeque primo morbi dienaufea at¬
que nixu vomendi vexata fuit. Hauriebat
cochleatim tartarum emeticum aqua folatum,
atque die fequenre , cum Aomacho & alvo eva¬
cuata effiet , rede valere videbatur. Tertio au¬
rem morbi die omnis limul & femel morbi
vehementia irruit. Paroxyfmus ex fopore
ac Aupore eximiis, ex fyncope, pulfu debili
haud frequenti, caeterisque peffimis erat com¬
potitus. Praeceffieranr paroxyfmi infultum
fufurrus aurium, fenfuumhebetudo, frigoris
ex offibus ad cutem , artuum efflari fenfus, fe-
quente demum infigni Aupore, vocis impo¬
tentia, omnisque fere motus abolitione. Pro¬
pendebat caput, atque non raro fyncope ex-
ringui, dum attolleretur caput, aegra vide¬
batur.

Finito paroxyfmo ingens reflabat virium
proftratio, appetitus nullus. Nunquam licis

ade-

62

aderat} quin potius a potu quocunque horre¬
ret aegrota. Pulfus parvus ac ranis erat.
Gonquaffatos ajebat artus. Quandoque de
pefloris, ventriculi aut inteftinorum dolore
ac oppreffione querebatur.

Cum die poft primum paroxyfmum ad¬
huc abdomen tenfum animadverteram , pul¬
veres eosdem, quos mox difla viduo accepe¬
rat, porrexi* Sexies inde ejecit alvum. Se¬
quentibus dein diebus corticem peruvianum
adhibui. Pro potu vinum cum aqua obtrudi.
A carnibus abftinentiam , fub paroxyfmo au¬
tem Spiritum cornu cervi vel Liquorem ano-
dynum, confulta duxi. Alvus dum aliquan¬
do per aliquos dies non refponderat, enema-
ta iterato exhibita fuere.

Parum interim profecere medicamina.
Divinus ille, utajunt, cortex forte ad libras
tres exhibitus ferme nihil effecerat. Diro ita¬
que per plores feptimanas aegra inflabatur
rnorbo. Nonnunquam mitior erat paroxyf-
mus, mox vehementior & mortem minitans.
Subinde convulfivi motus Tuberant. Mox
bis vel ter eodem die paroxyfmus rediit, mox

unicus

unicus de die erat, typumque per tempus
fervavit alterno duntaxar die acerbiorem. De¬
mum quandoque intermifit, tertio vel quarto
die redeunt , rurfusque aliquoties de die aegram
peflime vexaverat.

JVk'

Interim morbus ipfe atque Naturae in aegra
praefata conamen meliorem me medendi me¬
thodum docuerant. Obfervabam rite & fre¬
quenter fequi paroxyfmum, ac quidem vehe-
mentiorem , prout aegra alvo ilipata erat, mi¬
tiorem vero vel rariorem eum effe, dum alvus
elTet libera. Enemata dum non raro tria abs¬
que eftecfu data erant, purgans medicamen
exhibui, quod eduftis fecibus infigniter foeti¬
dis paroxyfmo morbi occurrebat egregie.

Aliquotiesdum ftupor nimius, convulfio,
ac praecordiorum dolor feu anxietas aegram
opprimere videbantur, non fine eximio fola-
mine veficantia bina vel plura appofui.

Nimia autem jam erat corporis ad gene¬
randum putridum propenlio, ita ut fere omni
tertio vel quarto die purgans opponere de¬
buerim. Enimvero cum pofl exhibita fre-

quen-

^ 64

quentius medicamina evacuantia paroxyfmi
rariores ac fere nulli ^ffent, mox alvo jam me¬
dicamine nullo follicitata adeoque rariore,
recrudefcebat morbos* Ufum itaque Elixirii
acidi praeter purganda haud far diu continua¬
tum fuaferam.

Tandem ad dies o£!o vel decem aberat
morbus. Reliflo autem medicamine evacuan¬
te & antiputridojcem carnes comederet atque
templa inviferet , fubito in eundem vix non
effreniorem recidebat morbum , cum quo per
menfes demum luftata fuit, fab finem enim
magis convulfivi ac foporoii paroxyfmi fue¬
rant Iterato rurfus foilicitabam alvum 3 ap¬
plicabam veficantia, atque porro cenitantem
addi Elixirii praecipiebam ufum.

/Egre illa primis diebus ferebat Elixirii
acredinem. Senfibilior ac nudior forte ven¬
triculus ab addo irritatus doloris cujusdam
circa cordis fcrobiculutn Tecuti caufa fuit*
Sumptum autem per dies aliquos cum quadam
mucilagine elix irioni ultro haud mali quid¬
quam praebuit. Datum igitur poilea non ni¬
li cum aqua pura vel aqua minerali putridi re¬
ge ne-

generationem, pravosque paroxyfmorum in-
fultus optime enervavit, praeverrit*

Casus III.

Virgo eorundem forte annorum naufeam,
faporemque in ore alienum, frigus demum ac
calorem poftea, & fudorem patitur. Perter¬
rita infante fratris convulfc fub fudore illo e
iefto exlilit demum aegrior fafla. Dabam bi¬
nos intra duas horas pulveres ex fequeotibus:

Salis polychreftifcrupulum, Stibii diapho¬
retici non abluti icrupulum dimidium, Radi¬
cis Rhei & Ipecacoanhae ana grana quatuor.
Tres vel quatuor inde vomitiones fequeban-
tur, ad quas fapor ifte alienus minuebatur.
Aliquoties refpondit alvus.

Interim continuata febri quandoque late¬
ris dolorem experitur, ad quem cataplafmata
appofita pro fune. Sitis modica fub paroxyf-
mo morbi eft, caeteroquin nulla, Refpirac
aegra anxie ac difficulter cum tuffi quafi fpas-
modica, ira utlinftum quendam ad ejicienda
facilius fputa quafi purulenta deteriorisque
faporis porrigerem. Ex omnibus ferme do¬
let mufculis. Nonnihil comatofa fuit, atque

E appe-

• . ' ! '

€G

appetitus deerat. Faciem autem pallidam
emaciaram ac mutatam notabiliter aegrotas af¬
fines ftatuebant. Mane & vefperi paroxyf-
mus rediit j unicus tandem de die, fenfimque
exiguus ac nullus. Alvus interim , quod erat
optimum, durante morbo bis' vel ter de die
folvebatur. Nonnunqtiam fequebatur fodor.

Corticem peruvianum, ut in febribus poft
praevias evacuationes moris eft, indifcrimina-
tim adhibueram. Mox autem ob novum
naufeae ac faporis alieni augmentum vomitu
ftomachum atque purgatione follicitavi alvum.
Guttulas poftea ex Tindtura corticis pertivia-
ni, radicis ferpentaiiae virginianse fiavedinis
corticuoi aurantiorum, croci cum Spiritu vi¬
ni fafta, atque Elixirium Vitrioli Mynfichti
exhibui.

' Eadem fere febre alia virgo annorum cir¬
citer quinquaginta decubuit. Data erant eva¬
cuantia, poftea cortex. Non ferebat corticis
pulverem, neque deco&um ejus, neque ex-,
tra£tum, quodadhucanno elapfo pulveripras-
liabuit. Anxietatem enim illico corticis tri¬
plex ufus, aegritudinem ventriculique dolorem

caufa-

6?

caufaverat. Dum autem denuo de naufea
febre ac caeteris querebatur, demum vomitum
ac alvum procuravi, atque poftea eandem cum
fruflu Tinfturam cum elixirio vitrioli ad fi-
ftendos motus febriles adhibui.

Nec puellae omnes a leniori morbi ejus¬
dem fpecie plane irnmunes erant. Naufea au¬
tem, vomitione ac alvi conftipatione praefen-
tibus, datis mox evacuantibus citius conva¬
luere. Una mihi perfecle videbatur peri-
pnevmonica. Rubebat facies, cum fumma
refpirabat anxietate, calebat, cum pulfu cele¬
ri & reliquis. Venam in brachio fecari juffe-
ram , fed mox motibus convuliivis poft fan-
guinis miffionem ac fere epilepticis a meri¬
die ad nodfem agitatur, ita ut extingui eam
crederemus. Sequentibus autem diebus dum
amarorem oris , rudtusque biliofos pareretur,
tartarum emeticum aqua folutum, & poft
hunc eathardcum dabam , quae mire levaverant
morbum. Demum largiflimo fequente fu d ore,
exanthematibusque veficularibus , ut mihi rela¬
tum eft, ad pedes erumpentibus fenfmi conva¬
luit. Continuus autem plus sequo fudor vires
exhauriens infufo Salviae cohiberi tandem de¬
buerat. E 2 Vir

68

Vir feptuaginta quatuor annorum pletho-
ricus aeque peripnevmoniacus ob refpirationis
difficultatem, anxietatem, calorem & reliqua
videbatur, cum & aliquoties ifium fuftinuiffet
morbum. Pulfus autem decimum vel duo¬
decimum iciurn cum omitteret, vena ia bra¬
chio aperta fuit. Edudo mox fanguine pul¬
fus intermiffio rarior erat. Quae vero cum
demum fieret frequendor, rurfbs fecabatur
vena effedu non diffimili. Vires valde lan¬
guebant. Ad nuchas pro alleviando refpira-
donis negotio V dicans appofui. Non tamen
ceffavit omnis refpirationis difficultas, nili
poftquam alvus primo Clyfteribus, deinde ite¬
rato purgante medicamine follicitata fuerat.
/Egerque ipfe in infpirarione quoddam quali
in dextro medii ventris latere obftaculum in¬
dicavit, quod foluta femper minuebatur alvo.
Feces valde fceddae edudae fuere, licet qua**
tuor ante febrim diebus, cum quandam labio¬
rum jam afperitatem, morbi futuri ipfi indi¬
cium, praefenfSrat, quatuor fibi cremore rar-
tari. fedes procuraverat. Nec interim fub
morbo hocce cutis mador abfuit. /Egro au¬
tem, dum adhuc poft febrem mox poft me¬
diam nodem fub fudore ex folidorum forfan

laxi-

laxitate orto evigilaret, infufum falviae cura
vino faulle exhibui , ne fudore corpus folvere-
tur. Alter faber automatarius meditatione ,
calamitate, ac mulieris forlitan falacirate emar-

9

eidus, febre nervofa cum fenfu ponderis in
pedlore ac intedinis, cum tremore, debilita¬
te, ftupore, abdominis tenbone, furdirate,
tendinum fubfultu, vifus obfcuritate caeteris-
que peffimis affeefus fuit. Per paroxyfmos
quotidie exacerbabatur morbus. Rheum omni
tertio die datum, cortex, mofchus, acida,
vinum fervarunt eum morti, qui erat proxi¬
mus.

Sicque deduxi morborum putredine flbi
affinium hiftoriam , monitravique morbos
ejusmodi, unius forte Epidemise diverfo mo¬
do degenerantis fobolem, eisdem fer me tolli
medicaminibus. Differre itaque vel maxime
morborum eorundem diverfis temporibus ac
Pub aliis conditionibus ortorum curationes e
contrario queunt, quas Medicus ad minima
attentus facilius detegere poterit. Gcterum
hos fenum ac debilium morbos illis infantum,
ubi nullae comparebant maculae Scarlatinae,
haud multumablimilesfuiffe judicabam* Au-

: E 3 dii

70

dii & menfe Junio , Augsburgi aeque febres
urticatasfeu Scarlatina?, atque remittentes no-
ftris fere fimiles vaide frequentes efie.

Circa corticis peruviani in febribus adeo ufi-
tati ufum unicum adhuc addere luber. Non
omnium nimirum aegrorum vires ad eum fu-
bigendum fufficiunr* Aliqua aegrota infufum
corticis peruviani cum corticibus aurantiorum
&faccharo, non pulverem, toleravit. Mihi
quoque, qui ventriculi ac intettinorum laboro
imbecillitate, corticis pulvis indigeftus cum
alvo laxiore inteffina perlabitur , adeoque pur¬
gantis mihi medicaminis vices fupplerepoteft.
Idem obfervavi in avtomatario illo , de quo Cu¬
pra narraveram, cui vero cortex cum radice
ferpentarlae virginianae & caeteris datus non
idem praedicit. Quin & ex hucusque diclis
pronum erit colligere , quod cortex peruvia-
nus non adeo fandum ac polychredum ad fi¬
dendos febrium motus fit medicamen, inihi-
que caeteroquin minuenda jure videatur haec
de cortice opinio , nili poft repetitas evacuatio¬
nes corporis adhuc ad generationem materiae
febrilis fere abolita fuerit difpofitio.

Fasci-

• . /- f I

4

Fasciculus alter.

OBSERVAT A

VARIA

CIRCA MORBOS

AC EORUM

REMEDIA.

73

Morbus caducus ,

C A S U S I.

A nno 1770 menfe Junio mihi cum Aula
■*- * Celfiflimi Principis noltri ad aquas mi¬
nerales prope Bruckenavium in regione noltra
Fuldenfi effle contigit. Videbam ibi Patrem
quendam ordinis S. Francifci balneo utentem
ac aquam iftani martialem limpliciffimam le-
v i (limam que potantem. Ad me is atque ad
Medicum loci accedit, morbique patefecit
hiftoriarn. Per multos annos, variisque in
locis, ille a concionibus ordinariis fuerat.
Vinum, ut audiebam a fuis, aullerum aeque
ac nobile, valde habuit in deliciis. Ab annis
odo forte aut citius epilepha per menfes fub-
inde, ferius aut citius, redeunre prehenfus a
concionibus amovebatur, ab aquis minerali¬
bus nunc opem efflagitans. Pauculum ei pro¬
mittere auxilii vix audebam. Tertio in bal¬
neo fedentem epileplia ultimo corripuit, Me¬
dicusque loci redimebat fuffocandum. Vidi de-
nuo Patrem ilium poli annum atque mon lira¬
vi eum pluribus, ac adhuc monlirare poffum
a malo caduco hucusque imrnunem profpera

E f \ frui

74

frui valetudine. Addam hic, quod & puellam
in tepido balneo epilcpfia afflixerit, aliurnque,
de quo mox , aurae calore seftuantem , pro¬
fundo fluminis balneo urentem morbo fub-
inerfum fuifle. Ne ergo eos absque telte aut
focio balneis committamus.

Casus IL

Juvenis annorum viginti vel viginti qua-
teor, qui coquo cuidam ab auxiliis fuerat,
morbo comitiali, nefcio qua de caufa afFe&us
opem meam imploravit, Purgabam aegrum ; ac
poftea manialia atque Spiritu m cornu cervi diu
adhibens rarius cadebat , (enlimque ex morbo
convaluit.

Casus I II-

Studiofus robuftu-s annorum viginti jam
ac unius, jam a puero quandoque cecidit abs¬
que fenfu, nefciens an epilepfia an fyncope
morbus fuerit. Tandem autem fuis epilepfiae
ligna luculentius notabantur, ac fenfim ante
annos quosdam venere forfan plus sequo utens,
tandem anno seratis fuse decimo odfavo mo¬
tus in dextra faciei parte , praeprimis juxta or¬
bitam, demum in mofculis gense, convulfive

tremu-

75

tremulos fuflinuit. Loquendi, audiendi ac
cogitandi facultas fub paroxyfmo ifto nulla
fuit. Bis aut ter in feptimana eisdem moti¬
bus convulfivis torquebatur, donec anno ela-
pfo vehementius indies ingravefcentes fsepius
in morbum comitialem tranfiverint. Man-
fere interim hucusque ofcillationes ifiae con-
vulfivae morbi caduci praenunciae* Qiiodfi
nimirum mane viginti aut ultra ejusmodi mo¬
tus praecurferant , pofi: prandium vel fub vef-
peram Epilepfia adfuit. Agmen claudere in¬
fui tus epilepticus videbatur, cum poft eum
nihil motuum pra?di£torum notari poterat.
Vehementiae five diuturnitati motuum, ifta
morbi comitialis, exafte refpondebar. Ex a im¬
perabatur malum, quoaltiores radices egerat.
Remedia optat mifer, atque idcirco fangui-
nem fubinde venis emitti curat, fed eo ad-
hucdum die gravior eum morbus corripit.
Tandem a duobus nunc annis epilepfia prae-
cur forum motuum conflans ac certiflimus co¬
mes eft. Strenuus Spiritus cornu cervi , mo-
fchi, atque caererorum remediorum ufus in*
gravefcenti indies morbo limites nullos po-
fuerant. Die hinc decima quarta /Decembris
anni 1773 eiHalleri elixirium acidum ex aequa¬
li

I

76 f

Ii parte olei Virrioli atque alcoholis co nii -
ftens praefcriptum fuit. Guttas ejusdem
quindecim ad viginti mane & vefperi ex aqua
hauiit. Tertia autem ab ejus ufu die, decima
fexta Decembris , deouo morbus, prae mi dis
ut antea praanunciis, far immaniter ingruit.
Continuato medicamine, (exta Januarii 1774,
motus convulfivi non comitante morbo co¬
mitiali rurfus redeunt. Vigefima Januarii
acerbiores adfunt convulfionis motus, fed ca¬
duci morbi loco brachium dextrum varie con¬
vellebatur. Ehxirio acido ferri ufus porro
jungebatur. Decima tamen tertia Februarii
die poli fas vos motus lenis epilepfiae tentatio
absque clamore ac oris fpoma fucceffit. Eli-
xirii ufu tres usque menfes continuato, de-
mom per tenipus abftinuit. Nulla nuncepi-
Icpfioe molimina praeter leviores fubinde con¬
vulfionis motus notare licuit. Nec morus
ejusmodi experiebatur aeger, nifi tranfpira-
lione forte impedita aut fupprefla , fcilicet goft
vigilias noflurnas extra ledlum , vel no£tis fri¬
gus, etiamfi infcie membra detegeret. Ma¬
net autem fub levioribus nunc motibus viden¬
di ac cognofcendi vis, beet ad loquendum in-
eprirudo adfuerit. Nec antea, ut modo, ci¬

tra

77

\

\

rra metum convulfionum fludere ardentius
poterat. Bis adverteram, quod minueretur
poft ufum acidi mineralis hominum voracitas,
quamvis casterum vigente appetitu bene va¬
luerint; hinc, ne a conftri&ione nimia no¬
bis noxa timenda effet , juvenem ab ufu diu¬
turniore defiftere monueram. Sufpicatus in¬
epte fuerat juvenis fe pofl: contagium primo
ad convulfidnis motus magis paratum fuiffe,
cum mox ante eos epilepticum , licet absque
omni metu ac horrore, arripuiffet, excitaffet.
Per fex fere menfes morbo majore liber fuit ,
donec aliquando motus eos in mufculis faciei
leviores fentiens, fub fummo folis ardore fri¬
gidas fe immergens, horrore ac epileplia cor¬
reptus ac fuffocatus fuerit.

En diverfa in eodem morbo remedia. Ju¬
venis ifte rem coquinariam curans, vino quo¬
que, ut non absque fundamento arbitror,
largius utens, forte & cibo magis acido vefce-
batur. Hinc ambo forfan , coquus ac r^ligio-
fu$ , ex acrimonia quadam acida morbum con¬
traxere. Proderant igitur diaeta , mars, ac
cornu cervi Spiritus. Tertio autem, Audio-
fo quippe, cujus nervi (non definiam caufam)

ad

78

ad motus fpasmodicos praeparati fuerant, vis

acidi mineralis firmans auxilio fuit. Hieme

/

aliquoties motus illos, ac fecuturum , ut pu¬
to, paroxyfmum epilepticum, glacie appoli-
ta fuffocavit.

Ferri vis an Jit emmenagoga ?

v. Aft. nat. cur. T. V. 1773.

J^I38oa fummorum in arte virorum de
ferro opinio, magna virtutis roborantis com¬
mendatio, magna chloroticarum ferro f an ara¬
rum memoria. Sed quaeftio quoque eft me¬
dica, an menftruis morantibus chaly beata?
auda&er id, uti adhuc multi folent Medici,
aliquando adfirmavit Jofephus Lallemant, Prae-
lide M. Carolo Ludo vico Liger, Dodfore me¬
dico : videantur differtationes five quaeftiones
medie® parifinae ex Bibliotheca G. Friderici
Sigwart denuo publicatae. Novi ego , quam
pulchre ferrum corpora laxa pallida roborare,
tonum reftituere aut elaterem vifceribus im¬
pertiri valeat; neque inficior, crafi, copia, ac
motu fluidorum reliitutis nonnunquam cata-
menia languida, morigera, prodiifle. Verum
tam univerfaliter feu indiferiminatim , ac vul¬
go

go folet, vim emmensgogam a ferro , etiam
in corporibus laxis, exfpeftari haud poffe,
repetita aliquando me docuit experientia. Ex¬
periendo quippe circa vires medicaminum ma¬
gis quam difcendo cognofcimus. Quorun-
dam hic, quos mihi jam anno 1770 circa fer¬
rum cernere dabatur, cafuum componam hi-
ftoriam. Forte ex illa de ferro potius exifti-
mare poterimus, quod vi fua adftringente
aptius fit ad iiftenda in debilibus menftrui (an¬
guinis profluvia, quam ea deficientia ad refli-
tuendum.

Casus I.

Virgo quaedam nobilis diutinis doloribus
arthriticis, chiragra praecipue vehementiflima,
tumultu pofthaec ac turbinibus in inteflinis, &
nefcio acerbis quot malis immaniter ac barba¬
re urgebatur. T andem morbos hos abffinen-
tia, diaeta ac medicamine vicit, ac fregit fer-
me, ita ut alleviatione, quam vix fperare aufa
fuerat, jam per annos perfrueretur. Aderant
caro, habitus, calor, color, fanis fat flmilia,
quanquam querelis, pro more fexus Nobi¬
lium, & medicaminibus femel affuefafta , fere
quotidie fua timebat mala, fuumque pufilla-

nimis

8o

nimis petebat pharmacum. Vocatus aliquan¬
do ad eam plurima de perpetuo acido infe-
ftante in ventriculo debili audiebam. Ajebat
quoque fluxum meniiruum, haud foedo ta¬
men colore, parce nimis comparere. Sumpto
purgante medicamine id nunc dabam confilii,
ut pilulas fequentes ex ferro, earumqueterde
die quinque deglutiret. Limat, ferr. rec.
dr. iij. Extr. cort, peruv. dr. j. Rhei dr.
Extr» Abfynth. q. f. f. pii. gr.ij. Ferrum quip¬
pe in corpore debili non leve fluxus menftrui
incitamentum credidi. Mediam forte pilula¬
rum harum portionem abfumpferat, cum
tempus menftruum ingruebat. Aft fluxus
jam fere nullus, parumque duntaxat aquofi
loturae carnium fimilis foras in lucem prodiit.
Tantum non praeterii, quod minime praeter¬
eundum fuit, accepifle hanc aegram quondam
a Medico fuo multum Mercurii dulcis, accae-
terorum, quae putant acrimoniam humorum
corrigere, indeque ortam absque dubio tenui¬
tatem (anguinis, quae ex maculis latis rubris a
{anguine fuffufo ortis in facie ac alibi probari
poflef.

Casus alter.

Matrona nobilis, habitu molli, fenfili, ab¬
ortum

ortum poft molam paffa, pallida, debilis*
menfibus nunc parce adparentibus* robur a
medicamine ac prolem defiderabat. Pilulas *
quas jam ab alio Medico renuerat, nefcio quas
evacuantes fumebat, & dein fuafu meo pilulas
fupradi&as ex ferro paratas. Vifcera robora¬
re ferro animus fuit: inde fprfan, prasmiflisuc
ajunt praemittendis, fperanda proles; fi enim
Ullum medicamentum ad fpem prolis fpecifice
Valere unquam crediderim , praeter ferrum
nullum mihi magis ufu probatum noverim.
Ita igitur me pleniffime vel aegritudinis Cux
rationem Vel aditum reconciliandae fofpitads
invenifle arbitrabar. Sanguis autem, quifoew
do ac fere nigro colore ex utero labebaturs
nunc poft pilulas ftillavit parciffime, loturae
carnis fere fimillimus* Adiit poftea Matrona
ifta balneum noftrum martiale Bruckedavii,

r

quo ipli falubri faflo, melior primum valetu-*
dine, dum gravida fiebat, atque } cum hsec
fcribo, tertio jam partui proxima*

Casus 1 1 L

Altera Matrona nobilis, hyfterica , lenta ac
iniqua dudum valetudine intemperanter lace¬
rabatur, quamvis li flaturam fpedtaffes, vi^

F goris

82

goris ipfa laudabilis videretur. Forte & mens
curis ac animi follicitudine plus aequo exulce¬
rata fuit. Varia ei a variis admovebantur me¬
dicamina, PoA clyfteros feu purgantia fsepe
vidit fecedere glutinofum, in inteftinis quod
hneferat, vertiginem fimul, anxietatem ac ce¬
tera hyfterica fubducens, praeverrens, ac cer¬
te minuens. Nonnunquam artitum dolori¬
bus affefta fuit. Data illi aperientia, inciden¬
tia, fat bene conduxere. Poit haec autem
Ventriculus languens, corpore laxo, robo¬
rantia pofcere videbatur. Cochleatim prius
mane uno die hauriebat aquam laxativam Vien-
nenfem cum Syrupo & aquis aromaticis at¬
que faleSedlizenfi. Roborandi fcopofequens
ei medicamentum a Cl. D. Stoerkio laudatum
propinabatur, i ]t. Cort. peruv. Cort. Cina-
mom. Cort.Winteran. Limat, ferr. ana Unc.
m. f. pulv. cui affunde Vin. generof ife ij. in
leni digeftione relinque per 24 horas, dein co¬
laturam exhibe, d. £ fumatur ter de die coch¬
lear unum. Robur inde continuato per tres
Septimanas medicamine fenfim advertebatur.
Inflante vero tempore menflruo ingens capi¬
tis dolor vires & animum conterens, fluxus
menfium parcus, caeteraque mala cerneban¬
tur.

$3

tur. Fi uftra conabar aliis tunc auxiliis cata-
menia copiofius expellere. Ufum tamen at¬
que effectum medicamenti fincere experturus
idem infufum ex ferro & corticibus repeten¬
dum fuafi: aft eodem circa menfium neo-Q-
tium eventu ceffit experimentum. Notan¬
dum hic, quod Matrona ifta mitigatis fenfim
medicamine ac temperantia malis iftiusmodi,
femper tamen menfium fluxum nonnihil do¬
lenter ac aegre ferat. Notandum porro, ut
fupra innui, quod hucusque prona iit ad glu¬
tinum circa inteftina coagula ; hinc quando ca¬
pitis dolore, vertigine ac reliqua valetudine
male lacetlimr , illico acri cly flere vel leni eva¬
cuante, edufto glutine quafi in membranas
preffo, folatiumguftat. Demum advertendum,
quod Matrona ifta certante fanguine menftruo
ftillantem adhuc per aliquos dies mucum al¬
bum, craffum, notum fluxus albi nomine,
experiatur*

Quid jam de ferri vi aperiente ac menfeg
pellente jufte fentiendum? Quodnam circa
ejus ufum tenendum eft temperamentum?
Quaftio quidem ha ec, quam modo affero,
non eft, ut puto, altiffima eruditione dignis*

F 2 lima,

84

fima) cum haec nota dudum tritaque videri
poterunt) paucis tamen de ea differere licear.

Humores noftri naturam fluidam fer*
vant ) dum moventur, amittunt, dum vel
moventur lentius , vel plane quiefcunr.
Reddito motu plerumque redditur fluiditas.
Enimvero augetur congreffio , vel ut alii

o O '

malunt, adrra£tio particularum fanguinis,
adipis , muci &c. eo magis , quo motus tar¬
dior, Elementa quippe vel muci vel fan-
guinis vel alia , quas divulfa antea motus
progreffivus tenuerat , tardiore jam motu
Vel quiete coeunt , five adtrahuntur ab in¬
vicem. Adtra&ione autem aufta augetur
vifciditas vel craflitiido, praecipue ubi ac¬
cedente quiete portio humorum tenuior
abforpta amittitur , craffior remanet. In¬
de humorum ad motum per vafa minima
ineptitudo , immeabilitas, ftagnatio , obftru-
ftio. Adde vafa laxa, robur ac contrafti-
litatem minimam vel nullam, actionem cor¬
dis liquida propellentis languidam: & faci¬
lior erit materiae lenrefcentis ftagnatio, vafo-
rum infardtus ; obftrudtio.

An

An non enim ferme binae tantum caufae
funt, qua* liquida per canales fuos propellunt,
nimirum vis cordis impulfo fanguine diften-
dens vafa , atque vaforum robur ac contradli-
litas, ac humorum forte quadam ad motum
aptitudo? An non experimur excitato mota
ftagnationes ac coagula humorum diffipari,
habito in fyncopticis, in tumoribus arteria¬
rum anevrifmaticis &c. exemplo ? An non e-
contra ad vaforum obftrudiiones ac ftafes hu¬
morum proniores funt, quibus vires debiles^
quibus folida laxa, qui exhaufti morbis diu-

i

turnis, confedti fenio , atque tempore hie¬
mali?

Ferri ergo limatura proderit in obftrudlis
vafis ex laxirate, motu humorum languidio¬
re, virium cordis defedlu. Nimirum auge¬
bit cordis motum, addet robur vaforum tuni¬
cis. Audio autem motu ac robore attritus,
denfitas globulorum, calor ac adeo fluiditas
humorum major erit, in vafis fere extra vim
circulationis politis excitabitur nunc motus
quidam» ofcillatorius diflolvens ftafes, atque
inde per motum humorum a tergo premen¬
tium, per vaforum robur ac contradlilitaterra

F 3 feu

feu morum ofcillatorium liquidum ftagnans
propelletur. Forte fpecifice adhuc ferrum
ingeftum corpori ad augendum calorem , at¬
tritum ac fluiditatetn , eequeutde rubore cre¬
dimus, fuum conferre dicetur. Etenim
etiam ferri elementum r quod in globulis f angui¬
neis latet t ad calorem producendum aliquid con¬
ferre potefly cum nudum corpus a tritu vehemen¬
tius incalefcat (*). Inde igitur a ferro quan¬
doque humorum ftafes diflblvuntur, vifce-
rum obftru&iones referantur, Inde ftagnans
vel lentius motus in vafis uterinis laxis fanguis
fubinde foras pellitur , Idem forte de nonnul¬
lis aliis roborantibus (qualia funt aqua frigida,
cortex peruvianus, equitatio, fridio) vale¬
bit, Hinc cortex peruvianus ad refolvendos
ex laxitate colli parotidis aliarumque glandu¬
larum tumores multum laudatur a Fordyce>
FothergiU. Hinc Jfchuriam ex laxitate cura¬
re potuit, ut Mackemie aflerit, curavitque
vinum generofum , uc mihi narratum eft.
Hinc in homine per febres atque data afliduo
ibi folvemiflima & purgantia remedia debili¬
tato maxime, abdominis vifcera fere omnia

indu-

(*) mller , Elem.PhyfioLT.il. L. VI. Seft.HI.

87

indurata invenit, atque corticis ufu continuato
curavit Kirclrvogel (*). Quippe fractis, utair,
corporis viribus vafa morbofam ex vifcere
obftrudo propellere materiam non fuffecerant,
cortex autem vi fua roborante vafa tam apta
reddidit, ut materia obltruens excuteretur,
aegerque integrae reftitueretur fanitati.

Quid ergo in noftris aegris obftitit, quo¬
minus ferrum exfpedationi noftrae fatisfaceret?
In primo & fecundo cafu tenuitas quidem hu¬
morum aderat, fed cum gracilitate ac irritabi¬
litate vaforum, quae anguftata ferro, nonnifi
tenuius fanguine fluidum aqueum velferofum
transmifere. In tertio cafu vafa ampliora,
forte & laxiora , fed humores crafliores, mu-
cofi, glutinofi fuerant; facile nunc contradis
ferro tubulis fere penitus retinebantur, adeo-
que lente cundanterque veniebant catamenia.
Forte & ferri quantitas major feuconnubium
corticis in utrisque obfuit* Scrutetur, qui
velit, caufas profundius: mihi abunde eft, II
fatis exprefli , quid interius aegris a ferro effi¬
ciatur, atque fi evicerim vim ferri fpecifice
» F 4 menfes

(*) Diar. praftic, 1771* p, 18. & 19-

menfes pellentem ftride nullam efle, quan-
quam adhuc concedere velim , etiam aliquan¬
do fluxum menfium poft ferri ufum exinde
com parui fle, quod ferrum defectum globulo¬
rum rubrorum refarcire potuerit. Mihi in-
terim conflans teflis experientia , quod in ca¬
ta merdis copiofioribus , ii abiit febris ac calor,
ferri feu pilularum di&arum ufus vix non
profuerit,

Tumor Jirumofus colli poji vomitorium

imminutus .

irgo nobilis a pluribus annis fat ftrumofa,
aut potius collo anteriore circum tumido de¬
formata, fubinde pro ejicienda bile aut alia
ventriculi faburra , guttas emeticas fibi fami¬
liares habuit. Vocabant eas liquorem emeti¬
cum, paratum ex vitro antimonii, vino 6c
aromatibus. Collum tempore vomitionis an¬
tea femperligarac; aft jam 1770 Menfe Septem¬
bri vomitorium iftud majore doli fat vehe¬
menter evacuans adhibuerat, collumque li¬
gare prae naufca & aegritudine neglexerat.

Mirum,

89

Mirum, quod ipfa & quivis alius diebus fe-
quentibus viderint colli tumorem ultra dimi¬
dium evanuiffe. Flu£hiabat nunc , utrum re¬
petere vomitorium iftud aut omittere (atius
foret? Verum nullo id viriliter fuadere au¬
dente denuo non vomuit» Perflitit interim
tumor ftrumofus ultra medium diminutus,
contraquem varia antea medicamina incaffum
tentata fuerant. A rifu immodico, verten¬
do caput retrorfum, ftrumofum illud ortum
duxiffe aegra autumabar.

Nunquid fuffufa in tela cellulola colli pia-
teria lentefcens glutinofa, forte lymphatica
coagulata validis iftis concullibus ab emetico
in collo libero excitatis divulfa, propulfa,
partim ejiciebatur? Nunquid pugnant haec
pro Hippocrate afferente, ea quae fupra dia¬
phragma haerent, vomitu ejicienda effe?
Nunquid alia exinde deduci poffent corolla¬
ria pro veritate forte theoriae illuftriffimi Bor -
deu militantia?

f 5

Pcvio->

90

Periodica uteri affeffiio.

§ub finem Menfis Maji anni 1773, ubi febres
intermittentes, quas fijpra dixi epidemiae pu¬
tridae fuiffe continuas , admodum frequentes
fuerant, alia femel-ac non vulgaris mihi febris
fpecies in Matrona nobili obfervata eft. Subi¬
to quippe ifta dolore ac tenefmo in abdomine
verfus uterum correpta fuit , qui illico copiam
materiae albae vix antea vifae expreilit. Pur¬
gante tum leni faevitiem hanc ex vicinia vo¬
luptati, non dolori, fafta avertere animus fuit.
Rediit autem dolor in dextra abdominis parte
ad crus proferpens. Nonnuriquam dum fin¬
debat, uti ac poftea dum pateretur coitum,
dolorem extra paroxyfimum in genitalibus,
in utero fufpicor, aegra fuftinuit. Mox omnia
haec fervabant typum. Omni vefperi aegri¬
tudo, pulfus citatior, dolor ac tenefmus ma¬
teriam albam extorquens aderant. Bina ad¬
huc admoveram remedia purgantia, atque
pulveres praeterea ex Crem. Tarc. drach.
Sal polychr. fcrup. j. Sal. amoniac. fcrup. fi.
dederam. Demum decoctum ex herbis & ra¬
dicibus Cichorei, Toraxaci, fub cujus ufu fe-

4

bre hae uterina prehenfa fuit, continuavit.

•; ‘ Cor-

9*

Corticis poft haec fcrupulos duos omni biho-
rio tumens aegra primo die levem in fultum
experta fuit, qui potu caffee abigebatur. Al¬
tero die, polt ufum corticis parciorem, le¬
vior adhucdum a prandio aegritudo praeteriit,
rurfusque nulla. Dabam pottea pilulas ex
ferro & corticis peruviani extrafto , ac aquam
martialem cum lafte, atque integer priflinse
fanitatis vigor perfecte reftitutus fuit, nec ul¬
la fluxus albi veftigia remanfere»

Conferantur haecce cum iis, quae antea de
epidemiarum progenie di£ta fuerunt. Certe
materies corrupta, putrida, febris fomes, hiq
aeque ad uterum quam ad inteflina depofita
videri potuit. Appofite ad argumentum hic
afferam, quod anno 1772 ex materiae circa
uterum putrefcentis copia peflimam febrim
putridam caufatam viderim. Quaedam nimi¬
rum Matrona, debilis, fluxu albo maxime
corrupto, acri, ferediffluens, in utero laede¬
batur fyphone male adhibito , ita ut fanguinis
nonnihil proveniret. Uterus illico inflamma¬
tus fuit, atque retenta omnis , quae antea efflue¬
re folebat, rnareria. Sublata fere poft aliquot
dies inflammatione ex materiae retentae ac for-

fan

9%

fan reforptae aut translatae putrefcentia nova
denuo febris putrida peflirna, furnme affli¬
gens, exorta fuit.

De damnis purgantium in nervis mobili -
his, ubi natura aere feri ad cutem
expellere conata fuit ♦

Juvenis fexdecim vel fepremdecim annorum,
litterarum cultor, patre natus valetudinario,
ad iram pronus, ftatu corporis gracili, cujos
fratrum unus quoque morbos epileptico con-
vu iit vos > Choream San£ti;Viti, caeterosque
fpafmos ac tormenta fere incredibilia per tres
annos paffus fuerat, ante binos annos morbo
convulfivo ultra quadrantem anni paulo aliter
ac nunc conflictabatur. Poflea fcabie fuper-
fufus eft. Ab ineunte aetate deformis tinea
plerumque exulcerabat caput, quae autem
modo defuerat. Atque parum firma caeterum
valetudine utebatur. -

Nunc initio Martii 1773 circa frontem ac
collum hinc inde elevabantur puflulae albae
pruritu rnoleftae» Laudabatur ipfi infignirer

pulvis

9 3

pulvis purgans tfAUhaitd. Mediam voravit
dofin. Diebus fequentibus male habuit, ap¬
petentia cibi hebetata caputque dolens fuerant
Repetenda, clamabant pleno ore pulveris
iftius patroni, repetenda dofis. Repetebat
eam mifer effeftu peftimo. Mox enim Ingra-
vefcit aeger, e capite dolet vehementius; ma¬
gis languet ftomachus, atque indies advenit
quidam paroxyfmus palpebras claudens, lin¬
guam ad loquelam ineptam faciens, verbo,

advenit paroxyfmus quidarnconvulfivus, qua¬
lem mox defcribam, licet mitior initio, gra¬
vior ac indigniffimus tempore fuerit.

Dabam corticis peruviani pulverem atque
poftea fimul decoftum ligni Oualfe. Vide-
batur poft dies quinque vel fex mitigatus mor¬
bus, fedmanlitdolorcapitis: languebatmens,
corpus, ftomachus. Ambulabat nonnunquam
ad laftitudinem , ftudiisque demum fe adfere-
bat. Mox videbatur correptus catarrho , fub
quo fubin pulveres ex Kermete minerali & fti-
bio diaphoretico non abluto atque fpeciebus
pectoralibus adhibebantur. Sed mox magis
patuit morbus feu paroxyfmus convullivus,
qui nonnnihil hucusque delituerat, femel vel

bis

94

bis de die increvit? feu indies pejor faftuseft,
urgens caput? pedtus, artus, ftomachum;
quo tempore non nifl pulvere ex Mofcho cum
Saccharo, decodto ligni Qeaffiae atque guttu¬
lis compofitis ex Spiritus vitrioli dulcis drach-
mistribus, Camphorsedrachmadimidia, lau-%
dani liquidi Sydenhami ac Tindlurae croci
ana guttis decem , & reliquis mitigare vale¬
tudinem fruftra tentaveram. Aliquoties pan¬
nis calidis, ac infufo croci ante paroxyfmum
dato corpus madidum ac calidum fervabatur*
irrito conatu.

Paroxyfmus autem, quem modo depingam,
habebat hoc moris, ut ab aegro adverteretur
adveniens. Exfpeflabat eum juvenis langui¬
dus: oculi ei quafi fomno pleni; neque pal¬
pebras porro fufiinere poterat, quae tandem
concidebant immobiles. In naribus protinus
ficcitas aderat, quae demum ingens in lingua
fecutaeft. Amifla fuit loquela, peflus op-
preffum, dolens, refpiratio cum labore p er¬
adi: a atque Aertore, fonora; corpus Uon raro
rigebat, brachia mox rigida, mox mollia fle¬
xilia erant, cutis nonnunquam fiqca , alias mol¬
lis humida, Linguae flcciiiimae dum parum

liquo-

liquoris anodyni illiniebatur illico reroiflis
fpafmis ea mollefcebat denuo brevi rigefcens.
Tendines plerumque motus tremulus ac con-
vulfivus pervagabatur. Tuffis fere femper
quaedam fpafmodica in ipfo paroxyfmo velut
cum fuffocatione aderat) humidior paroxyfmo
finito. ,Pulfus in arteria anguftiori fub paro¬
xyfmo parvus, debilis ac fpmme tardus erat,
tandem fub finem paroxyfmi frequentior faflus
ac fortior. Dum mitior erat paroxyfmus, libi
mente conflabat aeger, omnia audiens, inrel-
ligens; manfit ei vis degluriendi ac debiliter
manum ac brachium pro arbitrio movendi.
Aliquoties autem in paroxyfmo pejore mens,
fenfus, ac omnis vis mufcularis aberant. Sitis
fubinde nimia, fubinde nulla. Urina fub pa¬
roxyfmo fumme aquea pallida, ante eum plus
vel minus talis, frequenter plerumque ineunte
paroxyfmo miffa. In manubus torpor ac in
genubus praecipue, eum movendi impotentia.
Plerumque pofl fecundam pomeridianam,
quandoque citius, quandoque lente magis ac
cundlanrer paroxyfmus adrepebat. Poli eum
aeger jacebatlanguidus; appetitusei quandoque
per plures dies nullus, artus quaffati ac vires
profirarae fuerant; nonnunquampituitam quae¬
dam

V

$6

dam tuffiendo ejecit; ttianfic dolor capitis*
tuffis. Somnus non reficiens meris protrude*
batur infomniis»

Notandum, quod nunc, fient ante duos an¬
nos, fub hoc morbo dulcis quidam peculiaris
fudoris vel cubiculi odor advertebatur. Prae*
terea ad rifum aeger quendam pronus eratl
obfervabamque omni tertio die paroxyfmum
redire graviorem.

■ . . •. * i \ ■ ■ • v_ ' . .. , .. *. v . . - J. . . • 'i « ,

DeclmO quarto Martii, die caeteroquiit
acerbiori ex ordine , mane ipii legebatur hi*
ftoria illius, qui Hamburgi triginta horis dor*
miverat, atque morbus illius morbo aegri no-*
ftri affinis prdnunciabattir, Audiit haec defu*
perque forte plus jufto meditans ac timens fibi
juvenis. Adverti enim poft aliquos dies hanc'
hiftoriarh adhuc animo haerere penitus. Ad*
venit igitur eo die poft prandium medio tertia!
paroxyfmusiniquiffime haerens ad undecimani
noftis. Videbatur isinfuperabilis. Graviffi*
me jacebat a^ger, tuftiebat vehementer, dolo¬
rem capitis, peftoris atque artuum, durii
mentis adhuc compoferat, manifeftum fecit
digitis. Demum defuit tuffis, dum absque

fenili

97

fenfu jacuit ftertens fere lethaliter; Non raro
adeo videbatur exanimis, ut pro mortuo ha¬
beretur. Tendines affiduo movebantur, di¬
giti faepius contrahebantur , artus mox rigidi,
mox flexiles. Sub finem paroxyfmi per ho¬
ram & ultra in fopore vel fomno profundis-
fimo cum refpiratione valida jacere videbatur,
non fecus, ac plerumque folent epilepfiam
pafli. Bina injecimus clysmata, acre prius,
mite pofterius , ad quod fecuta alvus. Fricaba¬
mus corpus pannis calidis, bina veiicatoria
ad furas pedum pofuimus.

Decimo quinto, die mitiori ex ordine, re¬
media priflina fepofui, & dedi omni tertia
hora tres pilulas fequentium : Caftorei,

Galbani ana drachmam dimidiam, Aflae foeti¬
dae fcrupulum , Tin&urae caftorei q. f f. pii,
gr. ij. Atque nonnunquam praebui guttulas
viginti Liquoris cornu cervi fuccinati. Pa-
roxyfmus meridie ferior ac mitior advenit,
fed fere aeque diu durans. Per pauca dun*
taxat minuta mens ac fenfus aberant. Ad
brachia per aliquot dies applicata fuere epi-
fpafticacum aliquo ibi, ut videbatur, leva¬
mine. Etiam ad caput applicaflem epifpafti-

G cum,

cum , fi permififlet juvenis aut mater ejus ca¬
put condi»

Decimo fexto mane jam levare palpebras
haud poterat 3 atque ex capite dolebat infigni-
ter. Continuatae pilulae & liquor cornu cervi
fuccinatus. Poft prandium medio fecundae
paroxyfmus ingruit, qui pridie medio quar¬
tae adfuit; Adeo hic conterebat vires , ut aeger
poft eum nec digitum nec pedem movere,
nec palpebras aut linguam movere potuerit,
ita ut aegrum fequente denuo paroxyfmo [e
vita exiturum facile ex debilitate aeltimafles.
Ab aliquot diebus omnino nihil comederat»

Decimo feptimo fummam iftam adhuc
inane inveni debilitatem, pullum exiliffimum.
Putabam igitur feftinandum medicamine. De¬
bilitas tuffim fuffocabat. Dabam granum
unum cum dimidio fulfuris antimonii cum
ftibio diaphoretico non abluto, mane & a
prandio; femper id medicamen unicam pi¬
tuitae vomitionem excitavit, mane quidem
cum brevi aegritudine, £ prandio cum leva¬
mine. Omni hora dabatur larga dolis eledtua-
rii e& corticis peruviani uncia una, liquoris

ano-

99

anodyni drachma dimidia cum Syrupo cina-
momi q. C Dabantur tertia quaque hora pi¬
lulae, fubinde guttulae atque aliquoties pulvis
ex limatura ferri cum cinamomo & faccharq.
Inde fenfim pulfus celerior, fortior, color vi¬
vidior, tuflis liberior: levabantur palpebra;
in capite minus erat doloris: excitabatur ani¬
mus: minuebantur pellima quaeque, quippe
dolor pedoris, artuum gravitas, & reliqua.
Paroxyfmum itaque vel nullum vel levifli-
mum exfpedtabamus. Profpere enim omni*
no ilia medicatio cefliffe videbatur. Adver¬
tit aurem aeger pofi horam tertiam adliare pa¬
roxyfmum , palpebras enim fuftinere haud
valet, parum tamen opis ab aqua frigida acci¬
piens. Tandem monftrat nobis linguam lic¬
eam fieri, loquelam amiflam efle, mente con¬
flante, ita ut fub paroxyfmo feriberet, oxy-
crato linguam ut vellemus madefacere. Polt
mediam horam paroxyfmus praeterierat.
Pauca adhucdum hoc die comedens a potu
abhorruit, licet antea faepe potafiet nimium.
Urina nunc crafiior magis tinda colore. Su¬
dor atque feces odorem pilularum retulerunt.
Mucidus nonnunquam in ore fapor. Poft pa¬
roxyfmum seque bene cum aegro agebatur*

G a Deci*

100

I

Decimo o$avo horrens elefluarium dun~
laxat pilulas & liquorem cornu cervi lucerna¬
rum continuavit, aliquosque abfumpfit pul¬
veres. Ultra horam aeger quatiebatur paro-
xyfmo magnaque poftea aegritudine.

Decimo nono eadem fere ac diebus elaplis
medicamina. Duae demum horae paroxyfmo
moleftae erant. Minor autem poft eum vi¬
rium ac animi proftratio. Quippe dierum
ordo alleviationem polcebat. Vefperi poft
paroxyfmum ad corticem peruvianum denuo
confugi , atque aliquoties pulverem ejus cum
oleo anifi adhibebam.

ic ■ ni m\ | * ■ ■ ■

Vigefimo Martii mane rurfus pilularum

atque elefluarii ufum , utfupra, urgebam acri-
ter. Paroxyfmus a prandio mitis quadrante
horae notabilis , mane leviflime pulfans oftium.
Cibum aeger magis appetiit. Continuabam
medicamina.

Vigefimo primo medicamina eadem. A
prandio leviffimus infultus paroxyfmi adfuit
medio tertiae, fed rediit fortior ac pertinacior
medio quintae , hora manens integra. Ab ali-

- quibus

101

quibus diebus quidem nec vires nec animus
adeo ut antea decumbebant, tamen ita adhuc
ligamenta ac mufculi debiles ac relaxati fuere,
ut caput eredtum tenere vel federe in ledlo
hucusque haud potuerit, vix pedes loco mo¬
vere valens.

Vigelimo fecundo medicamina eadem.
Confumptis autem verfus meridiem pilulis
nihil nili electuarium abfumebat. A prandio
verfus quartam oculos caeculos habuit: per
quatuor vel fex minuta aderat paroxyfmus,
fiib quo femel dabatur liquor anodynus cum
faccharo > demum guttula? antea defcriptae, qui¬
bus ab aliquibus diebus parum laudani liquidi
Sydenhami additum fuerat. Relidta ab in¬
completo hoc paroxyfmo levis quaedam aegri¬
tudo atque nictatio oculi. Poft quadrantem
horae aut ferius denuo paroxyfmus aegro utut
reludtandi irruit cum refpiratione celeriore
non (terrente, vocis amiflione, linguae ficci-
tate, dolore pectoris & reliquis, per decem
minuta durans, quo finito aeger alacrior, vi¬
ni hauftum aliquoties in deliciis habens. Cac-
terum notari expedit, fub finem paroxyfmi
fere femper rigores ^c tenfiones corporis vel

G 3 artuum

10 2

artuum atque ofcitationes frequentius praeiifle.
Vefperi fequens confici elefluarium cumbam,
&. Corticis peruviani , confervae Rutae ana Un¬
ciam unam , Liquoris anodyni drachmam di¬
midiam , Syrupi conicum aurantiorum q.f,

Vigefimo tertio Martii , die deteriore ex ty¬
po, mane major dolor in capite, nec in animo
ea , quae pridie, alacritas cernebatur. A pran¬
dio poft tertiam paroxyfmus adfuit non ultra
horae quadrantem durans, redeuns autem me¬
dio quartae ad medium quintae continuus. Pa-
roxyfmo finito laffitudo ac dolor in artubus,
quidam demum prorupit fudor. Urina ma¬
ne citrina, poft paroxyfmum aquea, Bibe¬
bat hoc die frequentius. Alvus mane parum
ficca fuit. Dabatur vefperi clyfter ex laite &
oleo, veficans ad nucham,

Vigefimo quarto mane ac demum vefperi
veficans in nucha aqua abundanter repleta
erar. Ter habuit paroxyfmum levem aliquot
minuta durantem, ita ut terni paroxyfmi vix
quadrantem hora confumpfiffent, Interim
mane & tota die triftis, oppreflus morbo,
dolens ex capite, artubus fuerat, ita ut vefpe¬
ri

IO)

ri vix loqui vel artus movere pdtuerit, qua*
propter verfus noftem aliquoties faccharum
cum mofcho porrigebam. Praeterea vefperi
omni bihorio unum pulverum dabam fequen-
tium : Corticis peruviani drachmam dimi¬

diam , Radicis Valerianae fylveftris fcrupulum,
olei anili guttam.

Vigefimo quinto fere eadem fuerant: Sitis
varians, debilitas fubinde ingens & reliqua.

Vigefimo fexro ordinavi fequentia : Cor¬
ticis peruviani, Radicis Valerianae fylveftris
ana unciam dimidiam, confervae Rutae drach¬
mas fex, Syrupi corticum aurantiorum q. £
d. f. fumat omni bihorio ad nucis maortitudi-

o

nem. Praeterea ter vel quater de die dabatur
infufum cum vel line lafle ex fequentibus:

Florum Arnicae, Anthos ana pugillos tres,
Herbae Serpilli manipulum dimidium. Vires
proftratas faepius elaeofaccharo Mofchi erigere
conabar. Facies, quamdiu paroxyftni hi du¬
rarent, plerumque florida ac vivida fuit.
Sub nimio in capite dolore aliquando fruftra
Camphoram cum nitro porrigebam. Plerum¬
que fub paroxyfmo & polteum cutis maduit;

G 4 paro-

104

paroxyfmi fenfltn breviores, at non conflan¬
tes, acerbiores autem conftanter tertio erant
die. Initio Aprilis nonnunquam caput attol¬
lere potuit, atque circa collum nodulos quos¬
dam five glandulas induratas confpiciebam.

Sexto Aprilis eleduarium, quod hucusque
jn ufu fuit , fepofui , retento infufo ex Floribus
Arnicae, Anthos, & Herbae ferpilli. Mane&
vefperi pulvis dabatur exAntimOnii diapho¬
retici non abluti granis quindecim, Fuliginis,
pulveris lapidum cancrorum ana granis de¬
cem, Sulfuris antimonii tertiae praecipitationis
granis tribus. Levis hoc die & fequente diar-
thaea fucceflerat.

Die feptimo Aprilis pulveres iidem daban¬
tur. A prandio paroxyfmus abfuit, fed ad
vefperum ufque debilitate ac fomnolentia pre¬
mebatur. Per unum vel alterum minutum
evigilaverat, per quaedam demum dormire
videbatur. Refpiratio facilis , ciborum ac ro¬
boris appetentia. Vefperi hora quinta ad no¬
nam erumpebat fudor cum levamine. Ala¬
crior enim inde atque minus fomno ac debili¬
tate opprdTus fuit.

Oda

Octavo Aprilis pulveres habentur iidem,
eadem praecipue a prandio in fomnum ac debi¬
lem foporem propenlio, ita tamen, ut & haec
paroxyfmi mutatio alternis diebus atque mane
jam ad vefperum notabilior compareret. Fuit
autem haec nunc Morbi facies. /Eger e capi¬
te ac artubus dolebat. Maxime irritabile erat
fyftemanerveum; ita, ut dum extenderet bra¬
chia, vel corpus, dum loqueretur, fcalpe-
ret &c. illico per quaedam minuta vel diutius
quali dormiens ac fere absque fenfu jaceret*
Dum autem tangerentur genua ac pedes, lubi-
to evigilabat perterritus. A minimo terrore,
vel ftrepitu a re in terram cadente , vel ex alia
caufa excitato , ultra quadrantem horas absque
fenfu jacuit fere exanimis. Idem obtinuit,
dum letto eximeretur. Facies nunc pallidior,
lingua muco immunda fuit: praebui itaque de¬
cimo Aprilis Radicis IpecacoanhaeacKermetis
mineralis ana grana tria, Stibii diaphoretici non
abluti fcrupulum. Aliquoties exinde evomuit
materiem flavo- viridem absque fapore alieno.
Denuo eleituarium ex radice V aleriana & cor¬
tice, utfupra, adtuli, atque omni tertia hora
ad nucis magnitudinem exhibui. Debilitas
hoc & fequente die ferme iniquior, ita, ut un-

G 5 decimo

ioS

| •

decimo Aprilis ad vires reconciliandas demum
elaeofaccharum Mofchi advocarem. Bis de
die nunc infufum falviae vino paratum praebe¬
batur. Dabatur vinum, infufum Coffee, &
cibus roborans.

Decimo tertio Aprilis, elecluario neglefto,
omni tertia hora guttas fexagintaTin&urae ex
cortice peruviano, corticibus aurantiorum,
radice ferpentarias virginianae ac croco, de-
glutiit.

Adverti non raro quasdam intra digitos
veficulas aqua mordaci plenas. Cibi reficien¬
tis nuncaflidua aderat apperentia, ac notabile
valde circa decimum fextum ac feptimum le¬
vamentum, ita, ut per minutum fubinde fie-
dere ac corpus erigere potuerit, quin ut antea
deficeret animo*

Tandem die decimo nono ac vigefimo
Aprilis aeger meliufcule effe coepit. Sedebat
in lefto, educebatur, & fubinde tantum mo¬
mento citius quidam fopor leviffimus praete¬
riit. Conflans fuit diu ilta nervorum mobili¬
tas, ita, ut licet juvenis fermonem cum aliis

con-

107

conferret aut Martis luderet alacris, illico per
momentum (centies forte de die) fubfideret
evanidus, quamprimum verbo quodam vehe-
mentius prolato aut itrepitu fortuito leviffimo
terrebatur. Facillime autem, dum concide¬
rat, excitari poterat. Conabar ferro, corti¬
ce peruviano, vino, diaeta ac friftione debili¬
tatem iftam extirpare. Nonnunquam e domo
diebus Maji fervidis manuducebatur. Tan¬
dem autem Natura ultimam morbi curatio¬
nem ad finem perduxit felicius. Juvenem
quippe morbillis nobis tunc epidemicis infi¬
ciebat. Die uno aut altero ante febris eruptio¬
nem faepius ac alias linguens aegri animus re¬
vocari quidem debuerat. A die febris autem
excufla fuit nervis iita mobilitas, debilitas ani¬
mo, quae noftram hucusque vicerant artem
medicatricem. Caeterum morbillorum febre
fac inique, aft citra noxam , torquebatur.

Ita nimirum Natura belle novit foras pel¬
lere morbum, quem ars perverfa , pulvis quip*
pe d'Ailbaud > forte ad partes nobiliores intro¬
duxerat, Mihi itaque aliqua exinde didicifle
videor, quippe quomodo purgantia vehe-
mentiora materiam acrem a partibus externis

ad

ad internas avocare atque nervos mobiles mor-
bofe afficere valeant , ac demum quam felici¬
ter nonnunquam morbo pertinaci fuccurrere
poffit morbi cujusdatn exanthematici inocula¬
tio. Notaeft obfervatio Muzeliu qui tam fau-
flum ab inoculata fcabie effedhim expertus fuit.
Notaeft, quam nobis confervavit Lobbius, ju¬
venis hiftoria, cujus invaletudo poft inocula¬
tas variolas fublata eft. Atque ego fateor me
in puella poft Scarlatinam CaCIV. indiescon-
vulfa non parum ad inoculandas variolas, in
vetula poft febrem peculiarem Caf. II. diu
nimis paroxyfmis foporofis ac convulfi vis con-
fliftata ad fcabiei inoculationem fuiffe lenta¬
tum. Nonne expeditiores curandi vias Na¬
tura duce fequi obfervantibus fsepius datum
effer? ' ■/' - I t

<l>— — — - - - - II—

De Acidorum in chronicis efficacia .

Casus I.

Fluxus albi corrupta materies poft uteri in¬
flammationem fuppreffa in Matrona, quadam

faecun-

109

faecundiiTimum fequentis mox favente Epide-
mia febris putridae praebuerat fomitem. Pes-
lime morbus ifte aegram per dies quindecim
exercuerat. Fuerat autem Matrona iita jam
ante has febrium fcenas cacherica., materiei
vitiatae ex muliebribus copiofiffime manantis
effluxu exhaufta, macilenta) fidens mane la¬
biis ficcis, pulfu frequenti, he&ico, lafla ad
motum, & reliqua. Haud multa eocirca fa-
lutis exfpeftatione diftinebar. Praeter eva¬
cuantia fere omnem in acidis fpem non irrito
conatu pofueram. Aquam acido minerali ac
Syrupo miftam pro afliduo potu ac medica¬
mine habuit. Evafit tandem, quae acerbe
segrotaverat, atque fenfim reconvalefcens &
omnem ad he&icam difpofltionem, & uteri
fluxum perdidit. Rediit quidem poft aliquot
menfes demum fluxus ifte uteri, fed albus,
parcior, minus acer. Concluferam itaque ex
iis, fuifle in acidorum ufu vim quandam, quae
humorum corruptionem corrigeret, indeque
hefticum abigeret calorem.

Casus II.

Altera nunc adfuit Matrona tenera, quam
fluxus uteri decolor copiofiftimus, macilentia,

calor

IIO

calor quidam he&icus, labiorum ficcitas per-
petuumque fanguinis ex utero ffillicidium diu
vitiaverant. Atque non pridem abortum al¬
terum perpeffa fuerat. Ex fru&u eo, quem
in acuto antea moibo ab acidis obfervaveram,
de eorum in chronicis efficacia jam argumen¬
tatus eram. Oleum itaque vitrioli cum aqua
StSyrupo perlongum tempusexhibui: addidi
nonnunquam Elixirium Vitrioli Mynfichtia-
num. Minuebantur feniim difta mox fym*
ptomata atque ea, quam ad Hefticam habuit,
difpoiltio. Matrona pofthaec gravida fadia
eft, feliciterque partum tulit. Cum autem &
fub hac, uti fub priore, quam abortus excepe¬
rat, graviditate nonnihil femper fanguinis ex
pudendis ftillaret, acidum Halleri Elixirium,
cujus jam ufum edodtus eram, optimo cum
effedtu porrigebam.

Casos 1 II.

Alia mulier hyfterica aliquando arfenicum
nitri loco acceperat. Succurrebatur, ut puto,
variis. Sed per aliquot deinceps annos ple¬
rumque adverfa fuit valetudine. Aliquoties
Uteri haemorrhagia affiidlabatur. In abdomi-
pe tumor quidam prominuit, minutus fub

fluxus

JII

fluxus menftrui fempore. Dolorem in ven¬
triculo, anxietatem, vertiginem, caeteraque
hyltericis frequentia dum diu fuftinuerat.
Poli centena alia elixirium Halleri acidum cum
magno haufit levamine. Gravida porro fa-
fl a elt , partumque tulit feliciter. Aliae quae¬
dam feminae hyftericae omni quarta vel fex-
ta hebdomada capitis dolore, vertigine, an¬
xietate reliquisque hyftericis vexatae elixi¬
rium Tumebant eodem effeflu , fi graviditatem
non omnibus optatam excipias, haud abfimilh

Casus IV*

Juvenis annorum viginti & fex, nervo¬
rum mollitie ac animi fenfilitate non vulgari
praeditus, poftquam Venere plus aequo for*
te ufus fuerat, coinquinationibus noflurnis
mire exhauriebatur. Animum eae ac corpus
enervabant. Impatiens ludorum fomni juve¬
nis viriliter tandem iis oblu flabatur. Fere
quavis nofte aliquoties de leflo fubfiliebat,
corpus obtegere vix audebat, cum duntaxat
pedes ac peftus muniret pulvinis, nudato ne
incalefceret abdomine. Jocos, cogitationes
ac caetera obfcoena evitabat follicite. Medica¬
mina adhibuit. Sed ea jam erat corporis ad

conra-

1 12

contaminationes ejusmodi agilitas? ut, dum
litem obtinuiffe, vel generofo vehi equo, lae¬
te fomniater, femen perderet. Conftans au¬
tem elixirii acidi ufus eam partium mobilita¬
tem, & quas inde fecuta funt, corrigebat.
Ventriculi alitem dum limul imbecillitate la¬
boraverat, elixirii vitrioli Mynlichtiufus ho¬
ra ante cibum fuit demum adhibitus.

•: : . ... *.<i 'i' ; - t ' f ' . '

Addere huc poterimus tertium, quem cir¬
ca morbi caduci curationem narravi, cafum,
atque ea, quae de puella poft Scarlatinam per
tres fere menfes convulfa fupradixi. Nec a-
mittenda eit memoria viduae illius aetate gran¬
dis, quae polt febrem mali moris, ubi nul¬
lum fere a cortice peruviano fubfidium, pa-
roxyfmis foporofo - convulfivis immaniter
vexabatur.

Casus V*

Mulier quaedam obefa, laxi habitus, ali¬
quoties vel cum vel absque mola poft fup-
preffa per aliquot menfes catamenia infignes
ex utero haemorrhagias paffa fuit non absque
vitae periculo , convulfionibus enim ac lypo-
tbymiis non raro afflifta fuit. Demum per

ali-

U3

aliquot menfes nullum experta catameniorum
fluxum mala timebat eadem. Elixirii autem
acidi pfus, utexiffimo, id forte effecerat 3 ut
cum haemorrhagia vix notabiliori, ac men-
llrua caereroquin efle folebat, catamenia de-
nuo prorumperent. Caeterum ei guttulae hae
validam ciborum appetentiam adtulerant.

Casus VI.

Homo jufto folutior poft gonorrhaeam fe-
pius perpeffam virilia fonaffis plus aequo dete-
rerat. Caruncularum enimvero in urethra re-
manferanr indicia. Tandem quaedam efflue¬
bat materies, fequebatur dolor, ardor, ffran-
guria ac perfefta fenfim urinae fuppreffio.
Non absque difcrimine denuo urinae iter ex¬
peditum fuit, Poltea autem aliquoties rheda
per afpera viarum vedus materiei vel puris
corrupti ex urethra copiam perdidit. Cereoli
Goulardi poff urinae reditum conftanrer irn-
mifli funt. Quaedam tamen quotidie in in-
dufio ac certo cereoli loco aderant puris vefti-
gia. Cum dolore erigebat penem , ac in quo¬
dam urethrae pundo applicatis cereolis con-
ffanter doluir. Non raro de node, haud ci¬
tra virium difpendium, fub iofomniis fepol-

H luebat,

luebat, quin femper inde ut alius evigilaret.
Ultra menfem cereolos adhibuerat, cum prae¬
ter eos elixirium acidum darem, quod (ume¬
bat largius. Ceflabant mox contaminationes
nofturnae, puris effluxus ac dolor in urethra
minuebantur , atque falax aeger erigebar ju¬
cundius, Elapiis vero adeo feliciter diebus
forfan quatuordecim nodlurno demum pol¬
luebatur infomnio, ad quod illico copiofus
materiei effluxos confpiciebatur. Continuato
interimdiu elixirii ufu meliore quidem rurfus
fruebatur valetudine , omne autem materiei vel
potius muci nunc corrupti mllicidium, quod
Tode gonorrhseam fubfequam (9?acf)tripper)
vocaffet, dum cellare prorfus haud voluit,
decoflum demum radicum Cichorei, Tara-
xaci , Bardanae, Sarfaparillse, addito Tartaro
folubili, elutis probe viis, maligno fluxui
oftium oeclufit, adhibita nimirum quoque
diaeta ac ceeteris roborantibus.

i

Casus VII.

Alios non mediocri pollens animi teneri¬
tudine ac Mentis vi, ftudiis dodtrinisque acri¬
ter deditus, non inculta interim Venere, ab
annis aliquot rsonounquam malo ifto, quod

11$

Vapeun gallice vocant, affligebatur. Subito
anxietas quaedam , inquietudo, capitis imbe¬
cillitas ac vertigo, in collo moleftia ac anxia
ad degluriendam falivam impotentia, pedoris
inflatio & reliqua aderant. Praecipue dum
cibos flatulentos abiumpferat, vel dum ftu-
diis, venere, taediis aut aliis animi pathemati-
bus nervos agitaverat, fis, quae flatuum non
raro augebant tumultum etiam jure potum
caffee, quem in deliciis ac confuetudine ha¬
buit, adnumerabat. Supprefierat autem eum
denuo vinum vel Spiritus vini, quandoque
aqua, rudibus dimiffis. Ingravefcit malum.
Praeter haec enim , de quibus modo didum
eft, nox vel potius praeludia fomni ei acerba
funt. Nam dum fe quieti tradit acdormifce-
re incipit, terrore concutitur, anxius in al¬
tum fubfllit pedore oppreffo, corde ac arte¬
riis palpitantibus. Artus quoque tremore
quodam fuccuffantur. Deglutitio efl fere im-
poffibilis, donec conatibus variis vel aqua vel
vino hanc demum vincat oppreflionern. Lu¬
ditur autem fcena fere eadem, quamprimum
dormitare de novo incipit, donec tandem
pofl: obludationes ejusmodi fomnus ardior
membra occupat, Equidem ab annis aliquot

Hi 2 terre-

terrebatur quandoque, dum dormifcere vo¬
luit, praecipue dum in finiltro cubaret latere,
atque de node non raro poft horrida infomnia
cum anxietate ac cordis palpitatione evigilave¬
rat. Verum nec conflans, nec acerbum adeo
ac nunc malum erat. Praeterea jam pridem
infipidi aut vappidi e ventriculo rudus per
cefophagum excutiebamur. Jam vero faepsus
eorum aliquos in ventriculo flaccido moveri
languide fed non ultra cardiam propelli fentir.
Equidem fere a primis juventutis annis qua¬
dam laboravit ventriculi imbecillitate. Inte-
ftina ei caeterum mobilia ac a leviffimo medi¬
camine aut faepe ab animi pathematibos adfol-
vendam laxius alvum follicitabantur. Elixi-
rium acidum, etiam fub paroxyfmo adhibi¬
tum , facilius e ventriculo attollebat rudus, fic-
que inflatione levata anxietatem ac oppreffio-
nem diminuebat, ac aegrum itaque fenlim ma¬
lo ifto relevavit.

Casus VIII.

Virum obefum vino deditum quotidie
quatuor a paflu horis aliqua ventriculi, acin-
teflinorum fortaffe, aegritudo exercuit. Per
dies ei odo mane & vefperi drachmam unam

cum

ii?

cum dimidia cremoris tartari obtuli. Mollem
inde quotidie alvum flatibus divitem reddidit.
Haeiit autem conflans circa ventriculum dido
poft paftum tempore dolon licet aeger tem¬
pore matutino bene valere videretur. Itaque
elixirii acidi ufum confultum duxi, qui perio¬
dica hacce aegritudine Virum annis haud ju¬
niorem mox eripuit.

Notum eft homines efle.) quos eryfipelas
vexat frequentius. Nec absque noxa decur¬
rit febris ea, praecipue ubi aliqua jamdum
labe corpus afflidumeft. Oedemata, ulcera,
tumores ac reliqua febre eiylipelacea acerbio¬
ra reddi novimus. Vir erat aetate gravis, qui
inoxinpede, mox in brachio, vel alibi tu¬
more pofl eryfipelatem praegreflam ac ulcere
maligne muldarerur. Decodis variis fere
incaflum adhibitis elixirium acidum optime
proderat. Mulier quaedam tumore alicubi
vexabatur acerbiore, quoties poft unum aut
alterum menfem eryfipelas eum irritaverat.
Hancce autem ad eryfipelatem depolitionem
correxit Oleum vitrioli cum aqua & Syrupo
adhibitum. Celeberrimus Tiffotus acida jam,
cremorem quippe tartari, acetum, vinum

H 3 cum

cum aqua* ac vegetabilia ad praecavendam
eryfipelatem commendavit.

Casus IX.

Matrona hyfterica non raro capitis dolore»
vertigine, anxietate, proftratione virium, ex¬
tremorum frigore, ac pulfus exilitate» pre¬
mebatur. Obiervavir poft clyfina acre vel
purgans medicamen adhibitum plerumque
mucum exinteftino provocari; adeoque mu¬
co eo edufto paroxyfmum non raropnrverd
exiftimavit. Prasprimis autem earameniorurn
tempus vix unquam absque ejusmodi fympto-
matibus atque mammarum praeterea dolorem
praeteriit Menfium fluxus parcus erat , vel
nigricans, tenax ac craffus, vel tenuis, palli-
dus loturae carnium non abfimilis, arque albus
poft dies aliquot. Ferri ufus parciorem ac
pallidiorem aliquoties effecerat menfium flu¬
xum. Dabam eiixirium acidum per menfem
ac ultra, Catamenia nunc largius per o£to
vel decem dies effluebant, bene colorata, fed
haud absque pruritu aut acrimonia excori¬
ante. Coeterum fymptomata alias folennia
abfuerant. Obfervabam adhuc aliquoties fe¬
re uberiora poft ufum elixirii in laxis corpo¬
ribus

ribus cstamenia, licet 6c ab eorum profluvia
seque utiliter id exhibuerim.

Nec, quas acida externe exierant, vires
defunt. Oleum vitrioli aliquoties in dentibus
cariofis eximie profuiile teftor. Quodii do¬
lores aegri per dies aliquos jam perpeffi fue¬
runt, ita ut fanguinis ibi major motus acseftus
fuerit, vensefedlio olei ufui jungenda erit,
Alias quaedam olei guttulae goflypio exceptae,
denti cariofo immiflae nervum indurando do¬
lores momento fere citius auferunt. Quampri¬
mum poft im milium oleum aqua os eluitur,
omnis quoque mox dolor, & ille ab olei ar¬
dore caufatus, & ille a nervi irritatione, ab¬
latus eft.

Caeterum ut breviter de acidis praecipua
repetamus, ea fortiora, quippe elixirium aci¬
dum vel alia olei vitrioli praeparata nervos fir¬
mant , nimiam itaque eorum mobilitatem fi¬
gunt; in morbis itaque hypochondriacis, hy-
ftericis, nervinis, in convulfionum denique
motibus , non raro egregie opitulantur. Edu-
fta quippe materia, fi adeft, ad fiftendam
nervorum irritabilitatem funt maxime idonea.

H 4 In

120

In peculiari ad eryfipelatem difpofmooe pri¬
mum forfan locum tenent. Nec non in he~
Ctica ex fangitinis aut humorum acrimonia aut
tenuitate fuum praedant, Fluxum mulierum al¬
bum hucusque tollere haud noveram , & forte
acido minerali remedium vix erit efficacius*
Ex ratione enim duplici id autumare poteri¬
mus , primo quia humorum putredinem dis-
folutionem ac corruptionem corrigit, folida-
que laxa firmat, dein quia nervorum fenfili-
tatcm minuit. -Quis enim nefdt, fluxum
iftum angoribus animi, moerori, ac caeceris
animi affectibus , qui fenfiles nimis fupponunt
nervos , omnia fere incrementa debere* Prae¬
terea notae funt, quae de oleo vitrioli cum
aqua & fyrupo mi ito in fcabie fananda laudes
efferuntur. Quanquam & ego fateri inge¬
nue debeam, me eandem nondum olei acidi
efficaciam fuiffe expertum.

Obfervationes mifceUtf.

I*

JuYovi' fttfdiofom jurium, qui ex febre mi¬
liari putrida evaferat. Per totum fere morbi
curium mox mitius mox laevius delirabat.

Omnis

12 I

Omnis aurem nunc morbus aberat. Con-
fumptse quidem vi morbi vires erant, nullum
autem in judicio nunc virium advertebatur.
Obje&a enim prteienria fentiebar, ac redle de
iis judicabat. Verum praeteritorum nulla fuit
memoria. Non noverat urbem, plateam,
domum, ubi ejus erat domicilium. Non¬
nulla praeteritorum a fociis revocabantur , ad
quae urpote incognita obliupuit. Narrabant
ei, quoties in muficis doflus Symphoniae
choro adfuerit. Sed neque ei v eniebat in men¬
tem, quod unquam muticorum peritus fue¬
rit. Dabatur ei cythara, apponebat digitos,
& miratus fuit vehementer, dum cantilenae
motis digitis harmoniam obfervavir. Gallice
alloquebantur eum , atque refte, ut ante mor¬
bum, refpondebat, quaerebatqueflupens, num
unquam linguam iftam calluerit» Neque recor¬
dabatur, quod jurium tiudio aliquando vaca¬
verit, quanquam labore femper difficultates fu-
peraverat, quas ingenii quaedam tarditas obje¬
cerat. Petebantur quaedam ex Heineccio defi¬
nitiones, ac appofite illas, ut pridem, recitabar, ,
Jemper de ignota fibi in artibus ac fidentiis ha¬
bilitate obtitipens. Tandem quae morbi tem¬
pore effluxerant , denuo in mentem rediere.

H 5 II. Puer

122

II.

Puer fex vel feptetn' annorum ventris flu¬
xu putridiffimopoft feptem hebdomadas con¬
valuit, atque ad incedendum vires recupera¬
verat. Aft mentis jam impos erat, brutoque
limillimus. Comedebat, bibebar, qua* da¬
bantur ei, aliisque cibos abripiebat, nihil po-
fceos, nihil fuo compellans nomine. Nec
propterea quidquam metuit , nec alicujus eum
puduit. Aquas ac loca plena difcrimine abs¬
que refpeftu adiit. Nihil ferine loquebatur
ni ii verbulum quandoque infolkum ac impro¬
prium. Uno tandem die, cum potum caffee
ac panem faccharatum acceperat, vinum de-
in nobile comprehendens bibebat largiter.
Dormiverat; evigilans autem mane fbrorem
nomine fiio vocabat, jufculum pofcens. Id
hucusque prudentiae nondum ediderat. Lae¬
ta defuper foror parabat jufculum, afferens
autem illud , fratrem aeque fatuum reperit.
Porrigebatur porro vinum, infofum caffee,
panis faccharatus , ac die fequente per aliquas
horas hominis in eo rationem notare potui¬
mus, atque fic conftantiore indies tandemque
perfefta demum ratione utebatur. Deerat
quippe hic idearum praeteritarum memoria

ac

123

ac mutua fucceflio, quemadmodum praefen-
tium fenfatio ac ad eas reflexio turbata erae.
Difcordes itaque ac remifli fluente morbo to¬
ni five fides cerebri ac fenfuum nova denuo co¬
aptatione, vino nimirum ac roborantibus, ad
harmoniam redigendi erant.

III.

Studiofus lucubrationibus ac profundiori¬
bus fludiis deditus, praater perpetuum in pri¬
mis viis acorem fu muriam que virium conco-
tfricium imbecillitatem, ita tandem viribus
exhauftus fuit, ut le£lo jacens dum fe valide
movere vel cibos duriores comedere voluit,
exanimis fere procubuerit. Pariterque ruen¬
tis exercitium fimilt corpus languore affecit.
Quoties enim quandam ex Metaphyfica vel
Phyflologia propofitionem fubtilioretn mente
volvebat, mox jacuit evanidus, inanimi fere
deliquio. Ideas rerum vifarum vel audita¬
rum apprehendebat, E. g. videbat (tamnum,
menfam, fed ad angulos, ad fabricam eorum
objeftorum refledfere haud poterat, vel certe
absque eodem languore ac tandem deliquio
non poterat. Profuere in hac mentis ac cor¬
poris imbecillitate Mofchus, Spiritus cornu

cervi

124

cervi fuccinatusi, roborantia. Sed collo fcro-
phulis a pueritia obleffo in interioribus limile
forfan 'vitium fu fp i cari licuit, itaque ex hac
forte caufa & ob nimiam (olidorum debilita¬
tem, poitea cachexia ac hydrope corpus, ac
praecipue aquis ferorum , occupabatur., Pofl:
frequentiores (croti ac pedum fcarificationes
fepius aquae copia eduEla fuit. Tandem au¬
tem tabe magis quam hydrope confumptus
eft. Ante obitum interim lienteria aliquando
nullis vincenda remediis ioteffina digereban¬
tur. Sinapifinum tandem toto abdomini ap-
pofui, qui vites segri languidas mire relevans
corpus demum crudo adeo profluvio laborans
continebat.

IV.

, Venator fpirituofis deditus aliquando a fo¬
dis coactus fuit, ut infufo cafFee, quod nun¬
quam antea guftaverat> fe repleret copiolius.
Obtemperavit tandem, dum fruftra diu relu-
£tatus fuiflet. Verum paralyii mox tangeba¬
tur, ore contorto, brachio & caeceris unius
lateris membris immobilibus fafltis. Ea au¬
tem paralyiis brevi deinceps tempore mem¬
bris iitis demum exeefierat. Videntur haec
convenire cum ea paralyfeos feu apoplexiae

efli-

12)

efficiendae vi, quam de infufo caffee Celeb.
TifToc Lib. de Valetud* literat. fuftinuir.

V. '

Virgo tenerrima in urbe degens, corpus
parciflime movens femper oedemate pedum
frigido laborat* Quoties autem ruri fuit, in
regione montibus afpera, frigida, aereforfan
denfiore, omnis mox pedum rumor evanuit^
licet aeque parum ibi ac in urbe corpus mo¬
veret. Redeuns vero ad urbem uno mox vel
altero die pedes aqua tumidos rurfus experi¬
tur. Conflans haec ab aliquotannistumorum
viciffitudo efl. Aerem ergo leviorem, mol¬
lem, humidum, qualis is urbium efl, aqueis
magis favere tumoribus perfpicimus.

VI.

Puella quaedam nuperis annis adeo pau¬
pertate ac annonae caritate vexabatur, ut per
menfes quosdam nihil plane cibi calidi affum-
ferit, Ancillans poflea cuidam cibos coelos,
jufcula ac caetera calida acceperat, fed male
femper inde habuit. Ventris enim torminibus
caeteraque affligebatur aegritudine. Ita nimi¬
rum a confuetudine raro impune defeifeimusj

VII. Pau-

V

I

12 6

VII.

Pauca quaedam ad la£lis hiftoriam, haud
ignora quidem, repetam. Animofus olim in
arce quadam Patriae nutriebatur hircus qua-
tuor pollens cornobes. Lac ab eo emulge¬
batur idoneum , ex quo butyrum ac cafei pa¬
rari poterant. Tantum irritatio in apte con-
ffituto hirco valuit! In feminis levior non ra¬
ro vis lac quoque in ubera pellir. Lac enim
in ultimis arteriis ad ve erum non nili famulo
quodam, prefiione quippe vel contraftione
ulterius in tubulos Iadlis premi riofcimus.
Quandoque vero preffio vel ftimulus mecha¬
nicus haud requiritor. Enimvero nonnullas
novi feminas fuam laftantes prolem , quae dum
io conviviis vel alibi in hominum frequentia
a prole dimotae funt, quamprimum lac in
du&us laftis immitti fenciunt, cum prolis iuae
domi inorantis recordantur. A junt tunc mu¬
lieres liogua germanica Die SOIilcj) tuic

eim

VIII.

Sanguinis miffionem in gravidis debilibus
primis menfibus celebrandam, non urgenti¬
bus plethorae fymptomatifaus, vix cenfeo.

Notum

Notum eft enim frequentiores caeteroquin eo
tempore abortus e (Te. Aliquoties enim ob-
fervavi feminas laxas educto primis gravidita¬
tis menfibus fanguine abortum enixas fuiffe.
Felici laepius fucceffu nullam plane in aliis re-
dte valentibus miflionem fanguinis inflitui.

IX.

Homines nonnulli aetate graves , laxi, per
annos fepe urinam retinere vix valebant» Se¬
quentis id mihi hydropis aliquoties fuit in¬
dicium.

X.

Vetula centum fere annorum vere anni
1774 dentes incifores recuperavit, quos ante
annos viginti quinque perdiderat. Unguibus
quoque decorticatis novi fuccedebant.

XI.

Caniculus quidam heri fui amans omni
mane in ledtum ejus alacriter affiiit, dum in
cubiculum adducitur. Obfervaturn autem fuit
canem iftum heri ledtum non adire tribus vel
quatuor diebus ante podagrae futurae, qua la¬
boravit dominus, paroxyfmum. Ultimis au¬
tem

128

te m decedentis afthrititis diebus ad Jetfum de-
nuo advolavit. Ajebant quoque canem eun¬
dem fu b inde e pedibus doluiffe. Addam au¬
tem 5 quod haec mihi ab hero ac ejus affinibus
duntaxat narrata fuerint. Ipfi enim mihi eam
canis prssfagientis fagacitatem cernere haud
contigit.

XII.

Illius affeftus animi, quem Zirnmermann
indignationem vocat, mirum qnendam in pu¬
ella effectum ad notavi. Ida opibus haud te¬
nuibus praedira a milite nequiffimo allicita ac
fpe futuri matrimonii gravida faflra fuit. Par¬
tum edidit, & a parentibus inique telis foras
eliminabatur. Nutricem pbfthsec alibi agit
aedibus excuffa patriis ad ineundum mox con¬
jugium femper appellens animum, Dolofe
autem diu iftud miles diftulerat. Falfo tan¬
dem rumore puellae ren uncia cur die quodam,
fponfucn dileftum aliae fe puellae junxifle ma¬
trimonio, Haerens hac in re criihs fponfa ad
templum progreditur. Et en ! miles cafu vir¬
ginem, de qua rumor ferebat, manuducens
ei e templo obviam venit. Terrore puella
noiira afficitur , falfo exilii mans fe neonuptos

jam

129

jam vidi fle. Domum revertitur indignata ve¬
hementer. Ajebat domi nimio fe hodie ter¬
rore repletam fuifle, dummodo absque fanita-
tis detrimento is praeteriret. Subito quem
tenet infantem finit prolabi, & ipfa caduco
morbo concidit, eoque paroxyfmo extin-
guitur.

XIII.

Nequiflimi quidam virus venerei in pe»
nem ingreflum determinare voluere. Sequens
idcirco eligebant experimentum, Petulante
penem manu ad feminis effufionem provoca¬
bant, anhelumque eum , antequam omne
evomuerat , ladti immiferunt. Atque poft
tempus, ut ajebant, dum primo urinam mit¬
terent , guttas quasdam ladlis praceffifle , fe-
cuta demum urina , affirmabant. Penis ergo ,
ajebant, fua exfpuens aliena adfugit. Go-
norrhaeae itaque ortum experimento hocce fta-
biliri pofle exiftimabanr. Sed quis de ejus¬
modi experimentorum haud absque piaculo
repetendorum veritate certus erit?

XIV.

Aliquis ab odore pomorum ita horruit,

I ut

130

ut cellam iis repletam praeterentis Syncopen
pafifus fuerit.

XV.

Alius dum largiore ei vel repetita Tectione
fanguis copiofe educitur, ad rifurn femper
pronior devenit, ac porro eum vix continere
valet»

XVI.

Reftat mihi experimentum iis forfan, qui
fragorem tonitru indagantur haud inutile.
Dum in officinis ferrariis rotundae feu cylin¬
dricae formantur fornaces , esa in pluribus for¬
mis feu typis in terram juxta fe defoffis , li¬
mo ac fimo, ni fallor, circumdatis funduntur.
Quodfi nunc ferrum igne fufum uni horum
typorum infunditur, alius huic vicinus atque
aer ibi contentus adeo calefit, rarefit, ut fi &
in hunc ferrum fufum immittere velis , gutta-
tim in altum fubfiliat, nec typum expleat. An¬
tequam itaque ferrum fufum ei infundant fa¬
bri, a hillam accenfam ad ejus orificium te¬
nent, ad quod fragor fclopi exonerati fragori
non abfimilis exoritur. Tum vero materiam
ferri fufam typo infundere tuto queunt»

XVII. Mi-

13I

X VIL

Mirum tandem viri cu jusdam , futoris ege¬
ni , narrabo morbum , olim ad obfeflbrum hi-
floriam haud ineptum. Ab annis fex aut ul¬
tra morbus ifte repetitur. Praemittam autem,
etiam fratrem jam aegri noftri fuiffe maniacum*
Praevia itaque nonnunquam in futore noftro
refpirationum frequentia ac difficultate, quan¬
doque absque iis , paroxyfmus adoritur.
Pallidus illico fit fedens vel in ledo aut alibi
cubans aeger , horrore concutitur , atque quid¬
quam, vel veftem, vel pannum vel calceum,
arripit, idque convolvit ac dilacerat. Voces
tum articulatas quidem, fed ignotas, non ligni-
ficantes, profert, cantat ejusmodi* Altum
ante paroxyfmum hunc praecedit Alentium,
oculique in unum figuntur locum , quaerenti¬
bus tum recufat refponfum. Quandam tunc
circafcrobiculum cordis, in ventriculo quippe,
ut putat aeger , experitur coardationem , quse
afcendendo collum claudit, comprimit. In
cute exoritur illud, quod cutem anferinam
vocant, trementibus nonnunquam artubus.
Anxietas pofthaec, pedorisque oppreffio, ac fa¬
ciei robur, infequitur, daemonesque copiofi,
ut exi flimat aeger, ante eum faltant. Sicquefo-

1 2 lennis

132

leonis paroxyfmus adeft. Sorgit eandem
fella mifer ac timens a daemonibus fois fe huc
illueve fobripir ? femper retro cernens ac al-
loquens drinones fuos, quos fua ipii phanta-
lia fiftk. Qoodfi retinere eum tunc in loco
quodam voluere, vix plurium vi cogendus
fuit. Quandoque fub paroxyfmo , quae fre¬
gerat vel dilaceraverat, denuc reparat, in-
fcius eorum paroxyfmo finito. Nec videt>
nec audit, nec itaque novit hominem, dum
paroxyfmus adeft. Obfervatum eft , fre-
quentiores poft fanguinis miffionem paroxyf
mos ingruere, rariores quandoque poft al-
viductioncm. Bis aut ter de die hicce pa-
roxyfmus miferum aggreditur. Poft qua-
tuor autem vel fex vel feptem hebdomadas non
nifi paroxyfmo epileptico , qui fub alto
aegrum clamore comprimit, fcena finita eft*
Acerbius autem ac frequentius ab aliquot an¬
nis poft accepta a Clerico medicamina malum
eft. Mulier ejus ante matrimonium aliunde
jam prolem habuerat. Maritus autem eam
hucusque intactam reliquit, quia inde, ut
ait, pudore afficeretur. Denuo tamen ab ali¬
quot annis uxor impraegnata fuit, refpondit-
que mihi maritum unica aliquando nocte se~

quio-

*33

quiorem fuifte, atque fua ad generandam pro¬
lem praeftitifle. Sit fides hic penes uxorem.
Ira porro illibati vir pudoris effe voluit, ut
nec urinam unquam praefente muliere mitte¬
re voluerit.

Purgabam aegrum , ac poftea elixirium aci¬
dum exhibui, quod poft aliquot hebdomadas
id quidem effecerat, ut nullus ultro paroxys¬
mus epilepticus accederet. Conflans autem
fuir alius, quem modo depinxi, paroxyfmus.
Tandem adverti, aegrum hunc ab aliquot an»
nis pondere in utroque hypochondrio non
absque dolore vexatum fuiffc. Adverti quo¬
que, validos durante paroxyfmo rudus fur-
fum flatusque fcetidiffimos quandoque deor-
fum cum levamine erumpere. Cee t erum mo¬
do poft elixirii ufum paroxyfmi, licet aeque
frequentes, minus fervabant typum, Sepo-
fui elixirii ufum, poft adhibita refolventia ac
aperientia demum ad firmandos nervos im¬
plorandum. Medicamina itaque fequentia
exhibui : i&. Rad Cichor. Taraxac. Bardan.
Scorzon. ana Unc.fi. Tarr. tartarifat.drach.ij,
cujus decodum de die abforbendum, Per

I 3 odo

134

o&o vix dies id medicaminis acceperat , &
jam obftrudiones hypochondriorum referari
videbancur. Rariores erant ac leniores paro-
xyfmi per quatuor vix dies redeunres. Con¬
tinuandum denuo remedii ufum per odo dies
eonfultum duxi, ac ultra > demumque elixi®
rium acidum rurfus adhibendum.

i -

Fasci-

Fasciculus tertius.

HYGROLO G I A

FULDENSIS,

SEU

mt

EXPERIMENTA

CIRCA

FONTES MEDICATOS
B U C H O N I £

n ■

’ <

•>'v

N- .

1

>37

^^uinque in Regione noftra Fuldenfi fontes
medicatos nofeimus. Celebrior ille
prope Bviickenavimi) deteftus anno 1747? tri¬
bus milliaribus & dimidio ab urbe Fui da ver-
fus meridiem diffitus, virtutum medicarum
praeprimis praeftantia, loci amoenitate , am¬
bulacrorum , aedificiorumque elegantia , ac
increfcente fenfim hominum illuc convenien¬
tium frequentia, indies celebratus latius, in¬
ter celebriores Germaniae fontes haud humi¬
lem locum tuebitur. Septuaginta novem pe¬
des ab hoc fonte verfus meridiem, trans pon¬
tem, alia eft Scaturigo mineralis eleganter ad
ufum exftrufta, quam diftinguendi gratia, a
pago propinquo fontem IFernavzenfemv ocabi-
mus. Bvuckenavienjis prima dicetur. Duo¬
bus ab urbe milliaribus & medio, prope pa¬
gum Kotheny quoque verfus Franconiam, alia
ad accipiendam commode aquam Scaturigo
mineralis parata eft. Sit nobis Kothenfis ifta.
Deinde vix rnedio ab urbemilliari prope prae-
pofituram in monte Sandli Joannis altera eft
ad hauriendam duntaxat aquam apta. Johan -

I j nis -

138

nhbergenfem eam nuncupabimus. Ac de¬
mum milliari uno ab urbe altera didita e(t ad
hauriendam aquam aeque adaptata, quam a
pago vicino Mernmelfen fem dicere oportebit.
Nota haec ultima jam elt a ducentis annis atque
a Medicis olim Francofurti, Fuldae, ac alibi,
forfan jufto inermius , laudata.

'V " „ -‘i- '■■■ ' ' 'i

Quae circa quinque hos fontes medicatos
experimenta noviter anno 1774 inttituta funr,
fincere rccenfebimus.

%

A

Aquae

139

«s=r

Aqum Bruckenavienfis examen
chemicum.

7. Spiritus miiieralh feu Principii eiaflici aqua¬
rum mineralium demon (iratio.

Principium hocce ex acre elaftico ac phlogi-
Ito quodam componi jufte credimus. Probat
id vaporum igneo - fubterraneorum ex mate¬
rie fulphurea ac maniali fufcltatorum ac aquis
non raro ardte admiflorum analogia. Maxi¬
mam enim inter vapores feu exhalationes fub-
terraneas ac mineralem aquarum rfpiritum,
quoad naturam ac originem effe fimilitudinem,
fuadet Ratio acExperientia. Virtutes quoque
eorum sfere eaedem funt. Uterque nimirum
vapor feu fpiritus inebriat , vertiginem , gra¬
vitatem capitis, fomnolentiamaccaetera, quae
liquores fpirituofi folent, efficiunt. Refpira-
tionem nimii opprimunt, fuffocant.

Novimus aerem jam idonea quantitate flui¬
do rniliam ac cum eo hauftam mire exhilara»
re, animare. Nonne multum recens aere feu
fpiritu plenum CoYnato decrepito vires ac ani¬
mum

140

mum refufcitavit ? Vim andemeticam falis al-
calini cum Syrupo limonurn fob effervefcen-
tia fumpti ab ^voluto aere fixato Pringle de¬
rivat. Inde rorfan & aqua nofira Bruckena-
vienfis, valisjam affervata, ubi ergo absque
marte fuit, in pertinaciffimo vomico hypo¬
chondriaco s poft caetera incafTum tentata, fa-
lubris repente fafta fuit. Inde forfan eam
in colicis ac fpasmodicis affe&ibus profuiffe
credimus.

Liquet igitur, hunc aquarum fpiritum ex
aeris ac phlpgifti connubio ortum fummteefle
efficaciae. Corporis enim vafa minima per¬
meat, aperit; fubtili ftimulo fibras ad contra¬
ctionem eleganter animat, earumque auget
elaftickatem , ad motum follicitat languidas.
Vi fua elaftica, expandente, humores rarefa-
ck, attenuat, tenuiores reddit ac ad circulum
aptiores; volatiores eos, utitadicam, ac ma¬
gis fpiriiu divites efficit. Vafa aperit , dilatat.
Solidis itaque robur addit, humoribusque
ad motum ac vigorem aptitudinem. Verbo
oeconomiam animalem confervae, animat.

Solennis inde fontium medicatorum ufus

ad

141

ad humores adtenuandos, coagula dividend^
obftrufta aperienda , languida excitanda. Fa¬
vent ciborum adpetendae, digeftioni, fe-&
excretiones facilirant, adjuvant. Sufficiant
haec generarim circa vires fpiritus mineralis
difta. Sequentia jam experimenta fpiritus
ejusdem in aqua Bruekenavienfi evincunt pra-
fentiam , copiam :

l

Ex lagena ad fontis Scaturiginem aqua re¬
pleta bullulae fpirkuofae ad plures pollices fub-
filiunt. Suber non raro ad multorum pedum
altitudinem valide excutitur. In balneo bul¬
lulae eaedem ad corpus copiofe haerent , atque
in labro abundanter vagantur non fine mur¬
mure. Copioliffimae bullulae aereae parietibus
vitri adhaerent, fi aqua mineralis in ifiud,
non obturatum, affufa fuerit. Caeterumipi-
ritus vis cum aeris ad barometrum gravitate
exa£le confemir.

II.

Vafa aqua repleta cautiusque obturata, fi
calori exponantur, ingenti cum fonitu dis-
rumpuntur. Urnae hinc feu lagenae ad exte¬
ros

142

ros mittendae prope Scaturiginem, antequam
obturentur, ne rumpantur, non parum de¬
plendas funt.

IIL

Aqua noftra Bruckenavienfis ad leviorem
ignis gradum, ac aqua communis, ad evapo¬
randum apta eft. Nimirum aereae particulae
aquae interftitiis calore excuffae partim aquam
rarefadam aequali laxius cohaerentem, levio¬
rem, ad evaporationem pronam relinquunt,
partim fecum in akum abripiunt. Notavimus
fepe, ex eadem ratione, aquam illam in la¬
genarum coliis fub menfa ad pollicem dimi¬
dium aut alti,us aflurgere.

I-V.

Quodfi aqua noftra fub antlia pnevmatica
ponatur, longe notabilior exfurgit bullularum
ebullitio, dum vel parum aeris extradum eft,
quam cum aqua communis ejus loco ibi collo¬
cata fuerit.

V.

Nonne a fpiritu ifto minerali id habent
aquae minerales , quod nunquam frigore hie¬
mali congelentur, nec putrefiant calore aefti-
tfo? Quod carnes ac reliqua adeo a putredi¬
ne

1

143

ne tueantur, eamque corrigant incipientem >
ut repetita de aqua noftra teftantur experi¬
menta ?

VI.

Aqua noftra fpecifice levior deprehendi¬
tur* Hydrometron ne fupra globulum im¬
mergi potuit. Quodii vero aqua per nodem
in vafe aperto fervata fuerat, aufugo tunc fpi-
ritu , hydrometron aci gradum fecundum fiib-
mergebatur. Caeterum aquae mineralis volu¬
men cum aequali aquae pluvialis puriftimae vo¬
lumine aequilibrata, fpecifice levius inventum
fuit. Fuit aquae mineralis pondus ad iftud
aquae pluviae — 7*V 7<fe-

<j- .. . : — — — - --J — ;»

1L Reactiones chemicd , quibus pr&fetitia acidi
vitviolici martialis ftatuiim .

I.

Dum Kfufum gallarum nquti pluvia para-
mmfinft illatum fuit , mox color flavus, fuccef-
five badius, poftridie fufcior exortus fuit,
cum cuticula aurantii coloris fubpingui. Htec
abfumpta , exliccata , nitro mixta nonnihil de¬
tonari paffa eft, phlogifli praefentis indicio.

II. Ad-

V

144

II.

Admifla aquas minerali Auripigmenti fo-
lutio cum calce viva parata lafteum colorem
cum fcetorc ovorum putridorum exhibuit.
Sequente die valde exiguum fedimentum ah
bum praecipitatum fuit, haerente fupra aquam
cuticula albefcetite. Puriffimi haec acidi mine¬
ralis indicia habentur , nec aliud quid noxii
aqu® ineffe confirmant.

* — —

III.

Addit® fonti conchae calcinatae & praepara¬
tae quidem nullam caufabant effervefcemiam,
aquae autem ad alterum usque diem non exi¬
guam conciliaverant dulcedinem. Latens quip¬
pe io aqua acidum minerale conchis prorfus
abforptum fuit, idem a Magnefia nitri ge¬
nuina habebatur experimentum.

IV.

Tinftura Sulphuris cum Sale tartari &
aqua parata, atque Tin&ura Sulphuris cum
calce viva & aqua parata aqu® colorem non¬
nihil ladleum efficiebant, atque fequente die
pr®cipitacum album caufaverant.

V. So-

*45

V.

Solutio laccae muficae acidutn vel parcifli-
me aquis miftum ubique prodens, aquam no-
ftram quamprimum rubram, fenfimque vino
burgundico non abfimilem reddidit. Sat va¬
lidi ergo in aqua noflra acidi habetur teftimo-
nium.

VI.

Ab infufo corticum granatorum aqua pu¬
ra parato mox color flavus, fequente dieau-
rantius, cum pauxillo praecipitati albo -cine¬
rei, exortus fuit. Et exinde acidi mineralis
praefentia deduci poterit.

VII.

Ab infufo herbae Theae aquae minerali ad¬
dito illico color fubflavus, flavus magis fequen¬
te mane, cum cuticula in aquae fuperficie fplen-
ciente, fubpingui. Ab infufo florum Balau-
ftriorum color caftaneus, cum cuticula fupra
fplendente.

VIII.

Ab infufis herbae Veronicae, Foeniculi,
Foliorum Querci, Tormentillae, Salviae, co¬
lor fubflavus, altero die puniceus obferva-
tus fuit.

K

IX. No-

IX.

Novimus lignum nephriticum aqua com¬
muni coitum, caerulee tingere. Decoftum
ejus cum aqua minerali faitum atrum fuit.

**, i t ; . f'

X.

Aqua noftra Vino riienano & Saccharo
admifla, leviter dein concuffa, copiofas efun-
do vitri in altum elevatas bullulas fpumantes
exhibuit. Quippe eodem tempore, quo al-
cali iftudin aqua praefens cum acido vini init
connubium, aquae ejusdem pars volatilis, fpi-
ritus feu principium aethereum, valide mo¬
vetur, ab alcali aquae forfan repellitur, atque
fub fpuma ac vapore excutitur.

111. Sequuntur Experimenta feu Rea&iones , qu&

falis alcaliti in aqua prafentiam pronun¬
tiant.

L

Solutio Vitrioli Martis cum aqua pura pa¬
rata multos quamprimum flocculos leves,
flavos, fenflm ad fundum ac parietes vafis
adhaerentes, eum pulcherrima in fuperficie
cuticula fubpingui;. producebat. Haec qui¬
dem

H7

dem exiguam illam ochram martialem ac alca-
licam denotant, cum & oleum tartari per de¬
liquium folutioni vitrioli martialis aqua pluvia
dilucse inftillatum phaenomena eadem exhibet.

II.

Syrupus violarum ab aquae admiftione
primo die fubviridis, poftridie herbaceus fa-
dus eft.

III.

A folutione vitrioli veneris aqua parata, a
folutione cupri limati cum Spiritu falis am-
moniaci vinofo parata , color Smaragdinus no¬
tabatur.

IV.

Spiritus vitrioli, Spiritus nitri, Spiritus
fulphuris, Spiritus falis levem ebullitionem
cum bullulis per minuta aliquot confpicuis
cau favit. Limpidus interim aquae color man-
ftr.

V.

Ab admiftione Spiritus falis ammoniaci
vinofi & fimplicis nulla in aqua noftra Bru-
ckenavienli mutatio cbfervari potuit. Nun¬
quam nimirum Spiritus alkalinus volatilis Sal
alkali purum praecipitat.

K z

VI. Ab

148

VI.

Ab affufione aquae calcis vivae recenter pa¬
ratae la&efcentem nonnihil colorem aqua in¬
duit, mox demum limpida fa&a. Ita quippe
aqua calcis cum falibus ac terris alcalicis puris
folet.

VII.

A folutione aluminis aqua pluvia parata
exiguae bullulae difcretae oriebantur. Pelluci¬
dus autem aquae etiam ad diem fequentem co¬
lor fuit.

VIII.

Affufis oleo tartari per deliquium , liquore
nitri fixi, Spiritu cornu cervi, nulla fequeba-
tur aquae variatio. Nullam itaque adeffe ter¬
ram calcaream exinde evincimus.

IX.

Cremor Tartari, Succus citri, Acetum
acerrimum, exiguam cum aqua efficiebant
effervefcentiam.

X.

Solutio Sacchari Saturni cum aqua fafta,
colorem caufabat la&eum , atque album fedi-
mentum deponebatur. Alcali aquae inefle do¬
cet methodus parandi Magifterii Saturni,
quod ab alkali praecipitatur.

IV. Vis

*49

IV t Vis Aqua antifeptica probatur >

I.

Quodfi in receptaculo, in quod aqua e
fcaturigine per tubulos falit, ponatur caro,
etiam fervente fumme aeftate melius ac in prae-
ftantiffima crymotheca a iputredine caro ifta
fervabitur. Vidi volatile pecus femiputridum,
nec non carnes ferinas ac alias taftas putredine,
aqua minerali diligenter elutas, demumque
in ea fepolitas a putredinis vitio rurfus cor-
redtas fuifle.

II.

Immittebantur carnis bovillas partes aequa¬
les, aequalibus vitris tribus, aqua communi
uno, altero minerali, tertio decodto faturato
corticis peruviani, repletis, atque fub eodem
caloris gradu vitra aperta exponebantur. Ob-
fervabatur carnes in putredinem abiiffe in aqua
communi altero jam die, in aqua minerali die
fexto, in decodlo corticis die oftavo.

III.

Sed vitris claufis , fervato fpiritu minerali
experimenta repetenda exiftimavi. Caro in
vitro aqua minerali pleno, fub calore folis
femper in fuperficie natans, fundum petiit,

K 3 dum

dum concutebatur vitrum, mox autem poftea
emergens, poti (olis demum occafum ad vafis
fundum fponte fubfedit. Sed fortior jam fuit
aquae vis antifeptica illam decodi corticis ae¬
quans aut fuperans. Audiant haec Medici cor-
dicis rudius adltringemis vires antifepticas ple¬
no adeo ore depraedicantes!

T,,— ,.— ,

V . Exhibentur ea , qua ex aqua Bruckenavienfi
analyji chemica obtinnimus .

Ex aquae hujus mineralis libris viginri fe-
ptem (libram unciarum fedecim a (Ium pii mus)
in retorta vitrea leniffima deftillatione ab fu nu¬
ptis fequentia obtenta funt:

a) Salis amari neutri grana quadraginta &

duo.

b) Salis puri alcalini grana triginta fex.

c ) Salis cujusdarn addo falis culinaris miftt

grana quindecim.

d) Ochrae martialis grana fexaginta duo*

e) Selenitidis grana viginti odo.

Summatim Grana centum, odoginta, triaj
feu drach.iij.gran.iij.

Demon

Demonftratur. I.

Salis neutri (a) veritatem Syrupus Viola¬
rum ab eo immutatus ac alia experimenta Ita-
biliunt. Solutioni hujus falis aqua puriffima
faftae fpiritus vini reftificatiffimus affundeba¬
tur, ad quod flocculi illis nivis non abfimiles
ad fundum vafis fublidebant.

II.

Salem ( b ) vere alkalinum effe exinde pro¬
bamus, quod Syrupi violarum colorem cae¬
ruleum in intenfe viridem mutaverit, atque
Mercurium fublimatum rubre praecipitaverit.

III.

Sal ( c ) acido culinari mixtus eft. Addito
enim Spiritu nitri purilfimo, cum aliquot au¬
ri foliolis, aurum mox folutum vidimus.
Nec idem contigit, dum hujus falis culinaris
loco fal medius O) adhibebatur.

IV.

Ochra martialis ( d ) genuina adeft. Ma¬
gnes enim ex ea calcinata fpicula martialiaad-
trahit. Flores quoque falis ammoniaci mar-
tiales cum ea parari poterant, Martis quoque

K 4 in

I f*

in aquae praefentia detegitur, cum Zincum gra-
nulatum in aqua diutius codta polt aliquot
horas pulverem nigrum praecipitet*

Selenites (e) probatur, quod terra iftacum
acidis non effervefcat ; probatur quoque colore
albo, forma fquammofa, plumofa, quae nudo
confpiciuntur oculo. Haberi autem quoque
potuit Selenites illa , cui quidquam adhuc alea-
lini admiftum fuit. Haec dum calcinara fuit,
magis fufea ac cauflica fiebat. A granis viginti
tum quindecim manfere. Citius hac felenitide
impura Mercurius fublimatus flave praecipita¬
tus fuit.

y»

Repetebantur nonnulla experimentorum
cum aqua per odtiduum in vafe aperto fervata,
ac quaedam aliter fuccedebant.

I. Solutio laccae mufleae immutata manfit.

II. Affufooleo tartari aqua limpida fuit.

III. A folutione Sacchari faturni aqua la&efce-

bat, atque album fedimentum depofuit.

IV. Addita falis communis folutione aqua erat

limpida.

V* Ab aqua calcis color ac fedimentum ^lbum.

VI. A

VI. A folutione Vitrioli veneris color parum

caeruleus atque fedimentum album prae¬
cipitatum fuit.

VII. Syrupi violarum color haud mutabatur.

VIII. Color aquae ab infufo herbae Theae niti-

«r

de flavus, cum exiguo fedimento.

IX. Ab infufo gallarum aqua vix tingebatur,

atque parum fedimenti albi praecipita¬
batur.

X. Infufum florum Balauftriorum colorem

aquae purpureum reddidit , cum cuti¬
cula ac fedimento.

XI. Infufum corticum granatorum colorem

caufavit flavefcentem cum fedimento al¬
bo, idem fere infufum Tormentillae ef¬
fecerat.

XII. Ab inftillato Cornu cervi fpiritu nulla

quoad aquae colorem mutatio obfervata
fuit.

XIII. Solutio Mercurii fublimati album colo¬
rem caufavit, fimileque fedimentum
exiguum.

XIV. Ab infufo Rofarum flavedo pallida.

Ergo tum nec falis alkalini nec acidi tam
aperta habentur indicia. Acidum igitur cum

K s Spiritu

x54

Spiriru minerali pnrrirn avolaverit, partim
corn Sale alcalino connubium arctius iniverit.

\ '■ "■ i . ■ .... ; ' . '

Praeterea circa aquam Bruckenavienfem
notandum eft, quod in lagenis per dies affer-
vata omnem fuam ochram mardalem fubtilis-
fimara ad fundum & latera vaforum dimittar.
Itaque tum nihil nifi reliqua ejus contenta ex
aqua obtineri queunt, mars autem puriffimus
e vatis abraditur. Ergo patet ratio, cur exte¬
ris phthificis , he&icis , ceeterisque optime con¬
duxerit. Qui martein pofcunt, ex ipfo fonte
bibant aquas, Caeterum &id aqua haec pecu¬
liare habet, quod in vatis, fi relinquatur apertis,
omne mox perdat (pirituofum, omnemque
inde faporis generoii & acris gratiam : idem &
ia vafis nimium porotis contingit, tardius
quidem ad fontem, citius, po Equam jam in
vafis affervata per tempus aqua fuerit.

Aquae

Aquae Wernarzenfis examen
chemicum.

I.

Spiritus mineralis iisdem experimentis ac
ifle aquae Bruckenavienfis probari poteft.
Eadem ejusdem videtur quantitas, vis ac prae-
flantia.

II.

Probatur vitriolici quid quam imffe aqua experu

mentis fequentibus:

I. Aqua ab infufo gallarum illico flavefcit.

Minor die fequente fla vedo erat, fedfedi-
mentum albo-fufcum praecipitatum fuit.

II. Aqua a folutione auripigmenti cum cal¬

ce viva parata parum la&efcebat, cum
fcetore ovorum putridorum. Alba fe¬
quente die cuticula confpiciebatur.

III. Solutio laccae mulicae rubedinem exhibuit.

IV. Infuflo Corticum granatorum colorem
aquae primo die fubflavum, fequente die
aureum, cum exiguis in fundo vafis floc¬
cis, conciliavit.

V, In-

\

15«

V. Infufio Herbae Theae cum aqua minerali

fubflava, fequente die minus talis, cum
cuticula fubpingui, evafit.

VI. Infufio florum Rofarum colorem leviter
fubflavum praebuit.

VII. Infufio florum Balauftriorum fubflava,
fequente die coloris aurantii cum cuticula
flebar.

III.

Pauxillum falis culinaris feu medii fequentibus
experimentis det e Sium fuit ,

I. Limpida fuit, admittaaqua, Mercuriifub-

limati folutio.

II. Solutio vitrioli martis flavum altero die fe-

dimentum cum eleganti cuticula caufavit.
A pauca quidem aquae noftrae terra alka-
lina heee reactio potilfimum repetenda

erit.

III. Laftea fiebat aqua calcis vivae aquanoftra
admifta*

IV. Syrupus Violarum parum rubebat.

V. Limpida manfit aluminis folutio.

VI. Limpidus limplex ac vinofus falis ammo-
niaci Spiritus.

VII. Lfmpida falis ammoniaci folutio.

VIII. Oleum

IJ7

VIII. Oleum tartari limpidum.

IX. Solutio Veneris parum fubviridis fiebat,
quod aeque terrae alcalicae adfcribendum.

X. Limpidus manfit Cornu cervi fpiritus

aquae admiftus.

. . . . . . . . ■"

IV.

Dum per oSio dies aqua noftva in vafe aperto Jer -
vatafuit >fequentes notabantur ReaBiones:

I. Solutio laccae muficae colorem exhibuit vio¬

laceum.

II. Oleum Tartari limpidum manfit.

III. Album fedimentumfolutio Sacchari fatur-
ni praecipitaverat.

IV. Limpida erat falis ammoniaci folutio.

V. Aqua calcis albe praecipitavit.

VI. Solutio veneris colorem parum caeru¬
leum, atque album fedimentum exhibuit.

VII. Syrupus Violarum paulo magis viridefce*
re poft horam videbatur.

VIII. Ab infufo Herbae Theae aqua eleganter
flava fiebat fepofito exiguo fedimento
puniceo.

IX. Infufio gallarum aquam vix tingebat.
Pauxillum fedimenti albi feceflir.

X. Infufio florum Balaufiriorum colorem

aquae

aquae intenfe rubrum impertiit, copio-
fumque dedit fedimentum ac cuticulam,
Xf. Aqua ab infufo corticum granatorum fla¬
va fuit, cum albo fedimento.

XII. Ab infufo radicis Tormentillae parum
fubflava aqua fuit.

XIII. Spiritus Cornu cervi ab aqua haud mu¬
tabatur.

XIV. Solutio Mercurii fublimati exiouumfe-

n

di mentum album cau favit.

XV. JnfufioRofarum parum turbide alba fuit,
cum albo fedimento.

Contenta

Ab odlodecim libris Aquae (libra uncias
fexdecim continebat) poft evaporationem ex
Retorta fequentia habebantur.

a) Salis medii grana odtodecim.

b) Salis culinafis grana decem.

c) Alcalinae terrae grana triginta fex.

d) Terrae feleniticae grana ofto.

e) Ochrae martialis grana duodecim.

Sal medius (a) ex alkali minerali ac acido
vitriolico confidere videtur. Sapor ejus ama¬
rus ed> faliainde fontium amara dicuntur.

Sal

M9

Sal culinaris (b) omnia falium culinarium
experimenta fuftinuit.

Terra alcalina (c) Violarum Syrupo colo¬
rem fucceflive herbaceum conciliavit. Ad-
mifto fale ammoniaco fal quoddam volatile
exfurgebat. Caeteraque cum terra hac alca-
linae terrae habentur indicia. A granis fex
terrae hujus pera&acalcinatione quatuor man-
fere grana.

Selenites ( d ) cum nullis acidis effervefce-
bat. Magis ad albedinem in igne calcina-
batur.

Ex ochra martiali (e) Magnes fpicula fer¬
rea adtraxit. Sublimata ochra ille cum fale
ammoniaco pulcherrimos flores falis a m ma¬
niaci praebuit. Pauca utique aquae hujus och¬
ra eft.

Aqua

i6q

Aqua Kothenfis.

I.

D^ilior nonnihil in Aqua Kothenfi Spiri¬
tus mineralis, feu debilius Principium elafti-
cum per varia experimenta detegebatur, ac
illud aquae Bruckenavienfis fuit,

II.

Acidi vitriolici volatilis demonftratio.

I. Solutio auripigmenti cum calce viva & aqua

parata aquam lafteam, iilico vero lim¬
pidam rurfus, cum fetore nidorofo, at¬
que cuticula diefequente confpicua, prae-
ftitit.

II. Rubrum folutio laccae mulicae colorem

oftendit.

II h Subfufcus ab infufo gallarum color, fe-
quente aurora fufcior, natante in medio
quodam praecipitato.

IV. Ab infufo corticum granatorum flavus co¬
lor, altero die flavior, cum exiguo fedi-
mento ex flavo fufco.

V. infufum Rofarum rubrarum fubfufcum

colo-

i6t?

colorem , adfufo autem vitrioli Spiritii

rubrum praebuit.

VI. Subfufcus ab infufo Tormentillae color
confpiciebatur.

VII. Subfufcus color ab infufo florum Balau-
ftriorurn fequente die ex rubro puniceus.

VIII. Ab infufo herbae Tjheae fubpailickis? feu
fulphuri fimilis, fequente die itidem talis.

'J1 i ■■■ n.1 «■ i ■ «p— 11 " 'mm n iwwuiwwnwiii 'in «8

.... ■» ..... .j • u »..■ * % er b

11 I.

Salis alcalini demonflvatio.

I* Solutio vitrioli martis aqua deftillata parata
aquam fubflavam reddidit, flavumque fe*
quente die fedimentum depofuit.

II. Limpida perftitit folutio aluminis aqua

mifta.

III. A folutione facchari faturni color lafiteus*
cum albo altero mane fedimento.

IV. Aqua poft affufam mercurii fublimati fo-
lutionem ad alterum diemla&ea perftitit*

V. A folutione vitrioli veneris color 5ma*

ragdinus.

VI. Limpida fuit aqua afFufo cornu cervi Spi¬
ritu.

VII. Limpida afFufo Spiritu falis ammoniaci
flmplici ac vinofm

L

VIII. Exi-

ifia

VIII. Exigua a fpiritu nitri, falis, vitrioli re-

adtio.

'

iv.

JquA contenta.

Aquae hujus librae odtodecim ( libra uncia¬
rum fedecim) in Retorta leniflimo igne eva¬
porabantur, atque fequentia inde obtenta funt.

a ) Salis alkalini grana decem.

b) Terrae feleniticae fquammofae grana

novemdecim.

e) Ochrae martialis grana quadraginta.

Sal alkalinus (a) Syrupum Violarum herbaceo
colore tingebat. Adrniiius fali ammoniaco fa-
lem volatilem exhibet. Mercurium fublima-
tum flave praecipitavit. Color falis hujus eft
eX flavo puniceus, atque ad aerem, ut ctetera
falia alkalina , facile liquefcit.

Selenites fquammofa (b) cum acidis haud
effervefcit. Albior fit poft calcinationem.
Ejusdem quidquam jungebatur Spiritui nitri
fumanti, atque immutata per diem felenites
fuit, altero die movebatur piftillo quodam te¬
nui , atque advertebatur, figura non mutata,

mucilago effe. Selenites h<ec cum aequali por-
5 tione

tione falis tartari in crucibulo bene Juto mu¬
nito per horae quadrantem calcinata ac fufa,
demum cum aqua deftillata elixivata fuit, at¬
que exiguus hepatis fulfuris odor notabatur,
ex quo acidum vitriolicum in terra felenitica
eruitur.

Cum Ochra (c) marriali flores falis ammo-
niaci martiales confici poterant. Ochrae hu¬
jus grana quindecim calcinata fex modo grana
reliquerant. Ochra a calcinatione non rube¬
bat, fed fufco- flava fuit. Nec ferrum ex ea
habebatur, nifi addito oleo lini vel pinguedi¬
ne alia’, calcinata fortiter fuerit* Bra&eolae
aureae in ochra confpicuae ab acido cum phlo-
gifto fubpingui jjundlo effe videbantur. Enim-
vero quidpiam ochrae nitro in igne fufo dum
additum fuit, detonatio fecuta eft, phlogifti
indicio. Nec peradta detonatione bradteolae
aureae ultro confpiciebantur, cum pofl alia
quaecunque experimenta eae cerni poterant,
Splendidiores praeprimis erant bradteolae , dum
ochra addito infiammabili calcinata fuit. Mix¬
tum iltud ex ochra martiali & nitro fufo fe*
quente die humidum erat; quodfi itaque och¬
ris iilius copia adfuiflet, ita ut nitro fufo tam

L 2 tum

tum ejus immitti potuiflet, usque nulla de¬
mum detonatio fecuta fuerit, certe Nitrum
fixum obtentum fuiflet.

V.

Phaenomena, quae ex aqna per otfo dies in vafis
apertis fervata pofi mijcelas ehem, icas ob¬
servabantur .

I. Syrupus Violarum viridis comparuir.

II. Solutio laccae mulleae adhuc intenlius cae¬

rulea»

III. Oleum tartari limpident

IV» A folutione Sacchari fatorni fedimentum
album.

V. Solutio Salis ammoniaci limpida perfluit.

VI. Aqua calcis vivae exiguum fedimentum
album caufavit.

VII. Solutio auripigmenti cum calce viva pa¬
rata album fedimentum dejecit.

VIII. A folutione Virrioli veneris color ac fe¬
dimentum caeruleum.

IX. Ah infufo herbae Theae_ color modice fla¬
vus ac fedimentum puniceurn.

X. Ab infufo gallarum color modelle flavus,

cum exiguo fedimemo albo -cinereo.

XI Ab

i6j

Xf. Ab infufo florum Balauftriorum color
fubflavus.

\

XII. Ab infufo granatorum color fubflavus >
& fedimentum ex albo puniceum.

XIII. Infufio Radicis Tormen tiliae admifta
aqua pallide flava fuit.

XIV. Aqua addico. Cornu cervi Spiritu lim¬
pida fuit. .

XV. A folution^Mercurii fublirmti fedimen¬
tum album. i >

L 3

Aqua

1 66

Aqua Johannisbergenfis.

S

I.

ub Antlia pnevmatica ac pofl alia experf
menta extguhm quid Principii elaftici feu Spi«

ritus detegitur.

II.

Acuhtm fabule vitriolicum palam fit*

I. Aqua a foJucione laccae mufieae colorem vi»

ni burgundici tulit.

II, A folutione gallarum aqua illico fanguinea,

deinde violacea ac turbida. Ad fundum
vafia poft horae quadrantem copiofum
fedimentum rubrum fuit Altero die
cuticula fplendens herbacea confpicienda
fuit. Quodfi aqua per aliquot dies i n.
vafe aperto fervata fuerat) eadem cerne¬
bantur phaenomena, quae ab aqua com¬
muni s in qua fal culinare folatum fuit,
admitto infufo gallarum habentur. Quip¬
pe color albus > turbidus, fimileque fedi¬
mentum.

HI. A

III. A folutione corticum granatorum aqua

flava, altero d>e fulva cum fedimento co-
piofo ac cuticula. ~

IV. Solutio herbae Theae cum aqua mifta fla¬
va fuit > fequente mane fufca, cum curi*
cula.

V. AbinfufoRofarumaqua fubfufca fuit, cuiri

cuticula.

III.

Sal alkalinus detegitur .

I. A folutione Sacchari faturni aqua laflea , ac

altero die fedimentum album , flmilisque
fupranatans cuticula confpiciebatur.

II. A Syrupo V iolarum color viridis.

III. Affufa aluminis folutione altero die exi¬
guum fedimentum album oriebatur.

IV. A folutione Mercurii fublimati exiguum
fedimentum fubflavum , ac fimilis cuti¬
cula.

V. A folutione Vitrioli veneris color lacteus

& fedimentum fubviride.

VI. Solutio Vitrioli marris copiofum fedimen¬

tum flavum, cum cuticula fplendeme,
caufavit. * 1 II. III.

368

Salis culinans argumenta,

I. Oleum Tartari aquam laiteam reddidit, curri

Jedtruentoalbo altero dieconfpicuo.

II. Spiritus, falis ammoniaci ffmplex ac vino-

fus effectum eundem praeffitit.

III ♦ Spiritus c^riw. :;<?egyi Molatilis ■ exiguum
fed i mentum album limilemque cuticulam

Quippe terra illa alea lina, quas additis his-
ce praecipitabatur, eff lem ilJa: muriatica an¬
tea cumSpiritu falis eulinarisconjunfta,, nunc
libera , deje£ta, poftquam Spiritus falis cum
alkalinis perfeftis connubiom iniit.

. ~ V.

Ab Aqua per oEliduum fub aeve libero fervat a
fequentia habebantur :

I. Solutio laccae muiicoe immutata haefit.

II. Spiritus falis ammoniaci limplex ac vino-

fus album fedimentum projecir.

III* Oleum Tartari caufabat fedimentum ab
? ! bumf

IV. Limpida affpfa aqua manlit falis ammo¬
niaci folutio.

*V.Ab

V. Ab aqua calcis vivae minimum fedimentum
* aibum.

VI. A foiutione Vitrioli veneris copiofum fe-
dimenrum viride.

VII. A Syrupo violarum aquae color herbaceus.

VIII. A foiutione Mercurii fublimati fubfla-
vum fedimentum.^ „

IX. Ab infufo herbae Theae color parum puni-
ceus & fimile fedimentum.

X. Ab infufo florum Balauftriorum aqua al¬

tero die rubida > cum fedimemo fufco
: ac ■ cuticula.

XI. Ab infufo gallarum Color aquae fubviri-
dis., atque fedimentum fubfufcum cum
cuticula.

VI.

Aqu& contenta .

A libris o&odecim (libra unciarum fede-
cim) fequentia relinquebantur:

a) Salis cdinaris Undae dimidium aegra»

' na quadraginta duo.

b) Terrae alkalinae fubflavae drachmae tres

ac grana fedecim.

c) Salis alknlini grana triginta,

d) Terrae feleniticae grana duodecim.

L f Sal

Sal culinaris (a) prunis ardentibus adfper-
fum crepitabat* Nonnihil falis ejusdem Spi¬
ritui nitri admiftum, auri foliolis fuperfufum,
aqua regis fiebat, aurumquc inde fbiutum eft*
Spirirus nitri ac vitrioli dumadftillabatur, fu¬
mus albus prodiit* Nofcitur fal hic ex fapo-
re, ac cryitallis cubicis*

Terra alfcalina (b) Syrupum Violarum vi¬
ridem reddidit. Addito Sale ammoniaco fal
volatile oritur. Admifcebatur terrae hujus
portio fbiutioni Mercurii fublimati in morta¬
rio, atque poft medium horae in medio cuti¬
cula flava, cum annulo flavo- viridi ad latus
mortarii cernebatur. Calcinatione granorum
undecim quatuor grana deceflerant. Nec ve¬
ro eit terra calcarea, cum enim ejusdem drach¬
ma dimidia in crucibulo calcinaretur , ac^uaque
deftillata affunderetur, nullum incalefcentiae
indicium habebatur, ut alias cum terris cre¬
taceis ac calcareis haberi poteft.

Terra felenitica (d) experimentis fupradi-
itis confirmata fuit.

Ochra martiaiis ex aqua Johannisbergenii
&Memrnelfenfi nulla habetur, licet ad fcatu-
riginem ea colligi poffit.

4?——,'.- ."j . -"-Ot»

Aqua

Aqua Memmelfenfis.

, I.

Principium elafticum asque exiguum ac in
fonte Johannisbergenii.

IL

Aqua acidum vitriolicum Juhtilijfimum.

I. Aqua a folutione laccae muiicae rubra fuit, fe-

quenre die violacea , cum cuticula caerulea.

II. Ab infufo gallarum aquae color intenie pa¬

niceus, cum fedimento puniceo die fe*
quenti confpicuo , ac cuticula viridi.

III. Ab infufo corticum granatorum color ob-
fcure fufcus , cum fedimento altero die
fufco atque cuticula.

IV. Ab infufo Radicis Tormentilte color aquse
obfcure fufcus, cum flavo die fequenti
fedimento ac'cuticula viridi.

V. Ab infufo rofarum color ex fufco flavus,

cum cuticula.

VI. Ab infufo florum Balauftriorum aquae co¬
lor fubflavus, iimileque fequentedie fe-
dimentum.

VII. Ab

172

VII. Ab infufo herbaeTheae color aquae flavus,

altero die magis talis, cum cuticula.

I II.

3V?/ alkaiiriiis detegitur .

I. A {elutione Sacchari famrni aqua la&efce-

hat, cum albo fequente die fedimento
atque levi ctsticela albida.

II. Syrupus violarum colorem pallido- viri¬

dem, poft diem herbaceum exhibuit.

III. A foiutione Mercurii (oblimati aqua pa¬
rum la£tefcebac, cum fedimento altero
die flavo.

IV. Color aquae laneus a foiutione vitrioli vene¬

ris, cum fedimento poft diem albo viridi.

V. A foiutione Martis fedimentum flavum,

cum cuticula.

IV.

Sal culinare .

Oleum Tartari , Spiritus falis ammoniaci
vinofus Sdimplex, Spiritus cornu cervi vola¬
tilis, ladeum aquae colorem albumque poft
diem fedimentum conciliaverant, Terrae mu¬
riaticae, antea cum Spiritu falis jundae, nunc
depolitae argumento.

Caere-

173

Caeterum Aqua* Johannisbergenfis ac Mem-

melfenfis fibi fimillimoe funr, ni fi quod primae

contenta copiofiora fint.

V.

Aqu& per oEHdunm aeri Ubero expofitee Examen .

I. Immutata fuit Laccae muficae folutio.

IL A Spiritu falis ammoniaci vinofo acflmpli-
ci fedimentum album.

III. Ab oleo Tartari fedimentum album.

IV. Aquae affufa falis ammoniaci folutione co¬
lor limpidus. '

V. Ab aqua calcis exiguum fedimentum album.

VI. A folutione vitrioli veneris fedimentum
copiofum viridefcens.

VII. Color a Syrupo Violarum parumper vi¬
ridis.

VIII. Ab infufo herbae Theae color parum fla*
vus ac fedimentum fufcum.

IX. Ab infufo gallarum color aeque viridis,
cum copiofo fedimento fufco ac cuticula.

^ X. Ab infufo florum Balauftriorum coloris
aqua obfcure flavi fiebat, fiifcurnfedimen
tum depofuit, cum cuticula.

XI. Ab infufo RadicisTormenrillaeaquaparum
flava erat, cum fedimento fufco.

XII. Ab

i74 : s

XII. Album a folutione Mercurii fublimati fe-
dimentum.

XIII. Aqua ab infufo florum Rofarum pallide
flava fuit cum fedimento puniceo.

VI.

Aqua contenta.

Oftodecim librae aquae perafla evaporatio¬
ne praebuerunt

a) Salis culinaris grana quadraginta novem.

b) Terrae alkalinae Unciam dimidiam ac gra¬

na quadraginta duo.

c) Salis alkalini grana viginti quatuor.

d) Terrae feleniticx grana fedecim.

Sal culinaris (a) omnia circa falia culinaria con-
fueta experimenta fuftinet, illique fontis Jo-
hannisbergenfis fimillimus eft.

Terra alkalina (/>) quoque illi aquae Johan-
nisbergenfis limillima , omniaque experimenta
fuftinet. Granis odio calcinatis grana fex ob¬
tinebantur.

Sal alkalinus (c) poft diem liquefcit, atque
cum fale alkalino Johannisbergenlis aquae ex-
adle congruit.

Terra (d) felenitica cum acidis non effervefcit,
caeteraque praeftat naturae feleniticae experi¬
menta. 353» Aqua-

»7;

Aquarum mineralium Buchoniae
iEquiparatio*

flodecim librae (quarum quaevis undas
fedecim habet ) aquae Bnickenavienfa continent
drachmas duas, grana duo.

Totidem librae aquae Wernavzenjts continent
grana odoginta quatuor. _

Kothenfis poflidet granis fexaginta novem,
JohannisbevgenJts aquae tot librae praeftant un¬
ciam cum granis quadraginta.

Memmelfenfis drachmas fex grana undecim.

Erit itaque Aqua Kothenfis ZZ 8f •

— — — Wernarzenfis - io|.

— — — Bruckenavienf. IZZ iff.

' — — — Johannisberg. - 65.

— — — Memmelfenfis 4

TANTUM!

4

, I —

lin* 9

lege

puellam loco nullam

30 —

- 5

poft

difrum eft adde porrigit

30 ‘V-

»' II

lege pituita

3 7 ~

lin. ult*

det ume fc entia

56 —

- 11

-

inflatum

63 ~

4

redeuns

82 —

- 4

*

clyfleres

90 —

lin. penult.

*

Taraxaci

96 —

lin. penult.

-

compoferat

101 —

lin. 19

-

relufrantt

107 —

- I

*

Chartis

1 09

- 5

c ac h e frica

119 —

i

tat

ad eorum

129 “ 14 deleatur ut ajmt

1 31 — lin, penult, legerer*

0

• '

*

1

V

f

■ k.

: *